استفاده از چک بهتر است یا سفته ؟

چک چیست ؟

طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت :"چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه(بانک) دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می نماید."

امروزه استفاده از چک به قدری زیاد شده که حتی اگر شما دسته چک نداشته باشید باید قوانین و شرایط آن را بدانید تا در معاملات خود به دلیل عدم آگاهیتان از قوانین آن دچار ضرر و زیان و آسیب نشوید.

بنابر تعریف فوق، چک سند انتقال وجه است و در هر چک حداقل سه نفر به شرح ذیل دخیل می باشند:

• کسی که چک را صادر می کند
• کسی که چک عهده او صادر می شود(بانک)
• کسی که وجه چک را دریافت می نماید(ذینفع)

تنها سند تجاری که وجه کیفری دارد چک است.

بنابراین شما فقط در چک می‌توانید علیه صادرکننده شکایت کیفری کنید و صدور چک بلامحل در شرایطی جرم است حتی تا دو سال حبس نیز ممکن است علیه صادرکننده صادر شود. علاوه بر آن در صورت عدم حضور صادرکننده‌ی چک در دادگاه می‌توانید حکم جلب وی را نیز دریافت کنید. اما سفته از این ویژگی‌ها محروم است. بنابراین شکایت کیفری برای آن جایی ندارد و عدم پرداخت سفته در سرسید آن ، مطلقاً جرم نیست.

سفته چیست ؟

طبق ماده ۳۰۷ قانون تجارت

"فته‌طلب سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین و یا به‌حواله‌کرد آن شخص کارسازی نماید."

یکی از اسناد تجاری که اشخاص عادی و بازرگانان در معاملات خود از آن استفاده می کنند، «سفته» است که در حال حاضر کاربرد افزون تری از برات دارد.

روش وصول وجه سفته

۱) برای وصول وجه سفته ابتدا باید به اداره واخواست سفته مراجعه نمود و فرمی به اسم واخواستنامه را از همان اداره تهیه و جاهای خالی مندرج در آن را مطابق فرم نمونه موجود در اداره تکمیل نماییم . سپس ۲% ارزش سفته بابت هزینه واخواست باید تمبر زده شود . به عنوان مثال سفته ای که ۱/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال است باید ۲۰۰۰/۰۰۰ ریال تمبر زده شود و فیش واریزی بانک ، به اداره واخواست داده شود .

۲) سفته در گوشه سمت چپ خود دارای عدد می باشد و قید شده سفته تا مبلغ فلان مقدار ریال می باشد و بالاترین وجه چاپ شده فعلاً ۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال است بنابراین چنانچه کسی ۲/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ طلب داشته باشد باید ۴۰ برگ سفته را پر کند و همین باعث می شود هنگام واخواست سفته ، زمان تکمیل فرم را ۴ برابر کند حال هر چه قدر عدد بالاتر باشد تعداد سفته های مورد نیاز و زمان مورد نیاز برای تکمیل واخواستنامه بیشتر خواهد شد.

۳) برای تهیه سفته از جانب بدهکار هم مستلزم صرف هزینه گزاف می باشد زیرا هر چه قدر ارزش سفته بالاتر باشد میزان بیشتری برای خرید سفته باید پرداخت نمود . در حال حاضر هر یک میلیون تومان ارزش سفته مبلغ ۱۵ هزار تومان خریداری می شود.

۴) بعد از واخواست سفته بین ۴۰ روز تا دوماه وقت لازم است که سفته ها و واخواستنامه ها توسط اداره واخواست به صادر کننده آنها ( متعهد ) ابلاغ شود و نسخه ابلاغ شده آن عودت شود تا امکان مطالبه وجه از طریق دادخواست به محاکم حقوقی فراهم گردد.

۵) بعد از این مرحله می توان به دادگاه مراجعه و دادخواست مطالبه وجه داد که به میزان ارزش سفته که خواسته خواهان است مبلغ ۳% تمبر دادرسی باید ابطال شود لذا مثلاً برای ۱/۵۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال سفته باید ۴۵/۰۰۰/۰۰۰ ریال تمبر دادرسی ابطال نمود بنابراین ۲% بابت واخواست و ۳% تمبر دادرسی خودش رقمی گزاف خواهد بود. ( ۵% اصل وجه )

۶) سفته را نمی توان به غیر از دادگاه در جای دیگری شکایت نمود ضمن اینکه فقط و فقط از طریق حقوقی می توان پیگیری کرد ولاغیر . دادرسی هم طبق روال امروزه بسیار کند و طولانی پیش می رود.

روش وصول وجه چک

۱) برای وصول وجه چک ابتدا باید به شعبه عامل مراجعه کرد اگر سیستم شتاب باشد از هر شعبه ای که جزء شعبات همان بانک هستند می توان استفاده نمود و نیازی به پرکردن برگه واخواست نامه نیست زیرا متصدی باجه مربوطه طبق فرم مخصوص ، اقدام به برگشت زدن چک نموده و گواهینامه عدم پرداخت وجه چک به انضمام لاشه چک برگشتی را به دارنده آن تسلیم می نماید . لذا هیچگونه هزینه ای نیاز نیست در حالیکه برای سفته ۲% هزینه واخواست نیاز بود.

۲) چک ، دارای مبلغ نیست لذا نه صادر کننده اینقدر در زحمت می افتد که تعداد بالایی سفته خریداری کند نه دارنده این همه زحمت تکیمل فرم واخواستنامه را دارد زیرا در یک برگ چک می توان به هر میزان مورد نیاز ، مبلغ را نوشت لذا بسیار صرفه جویی در هزینه و وقت هر دو ایجاد خواهد شد.

۳) واخواست چک همان لحظه توسط متصدی شعبه انجام می شود و نیازی به ابلاغ آن به متعهد ( دارنده حساب جاری ) نیست که اصطلاحاً گواهینامه عدم پرداخت گفته می شود . اما سفته بین ۴۰ روز تا ۲ ماه نیاز به زمان برای ابلاغ واخواستنامه دارد.

۴) برای هزینه دادرسی همانند سفته به میزان ارزش چک باید ۳% تمبر دادرسی الصاق نمود اما باید توجه داشت که غیر از هزینه گزافی که صادر کننده برای خرید سفته باید می پرداخت ، دارنده هم باید ۲% تمبر واخواست می داد که با ۳% تمبر دادرسی جمعاًً ۵% می شد اما در چک، نهایتاً همان ۳ % می باشد.

۵) چک را می توان در ۳ مرجع به جریان انداخت که یک به یک بررسی می شود :

1. اداره اجرای مفاد اسناد رسمی : چون به موجب قانون تجارت ، چک ، سفته و برات در حکم اسناد رسمی لازم الاجرا می باشد لذا اداره اجرای مفاد اسناد رسمی می تواند بر روی چک ، اجراییه صادر نماید که حسن آن این است که اولاً هیچ هزینه ای در بر ندارد حتی ۳% تمبری که در دادگاه مورد نیاز است در اداره اجرا نمی گیرند و رایگان است . دوماً هیچ دادرسی نیاز ندارد بدون تعیین وقت رسیدگی ، بدون صدور حکم و بدون نیاز به قطعیت حکم ، از همان ابتدا ، اجراییه صادر می کند و آن را به صادر کننده ابلاغ می کند . سوماً هم می توان صادر کننده را ممنوع الخروج کرد هم اگر اموالی داشته باشد از طریق اداره اجراء توقیف کرد و به مزایده گذاشت .
2. دادسرای عمومی جزایی : به طوری که می دانیم چکهای مدت دار ، سفید امضاء ، مشروط ، تضمینی و امانی وصف کیفری ندارد اما چک روز ، هنوز هم کیفری است و با یک مبلغ بسیار ناچیز در دادسرا برای ابطال تمبر ، بلافاصله می توان احضار و جلب متهم را گرفت . چه بسا با جلب متهم می توان وی را ترساند و از ادامه روند رسیدگی منصرف شد و رضایت دارنده را بدست آورد . در اینصورت در همان ابتدای کار، پرونده به اتمام می رسد .
3. محاکم عمومی حقوقی : چنانچه بیش از ۶ ماه از تاریخ چک گذشته باشد و دارنده ، تقاضای برگشت را به بانک ، نداده باشد یا گواهینامه عدم پرداخت را در ظرف مهلت ۶ ماه گرفته باشد اما با انقضای ۶ ماه بعد از برگشت چک ، آنرا به دادسرا نبرده باشد و یا اینکه چک صادره سفید امضاء ، مشروط ، تضمینی ، مدت دارد و امانی باشد می توان به دادگاه حقوقی مراجعه و تقاضای مطالبه وجه چک را مطرح نمود. در اینصورت فقط ۳% تمبر نیاز است و هیچکدام از مشکلاتی که در سفته عنوان نمودیم را ندارد.

تفاوت چک با سفته

1. چک جنبه کیفری دارد ولی سفته حقوقی است.
2. از تفاوت‌های این دو سند تجاری در تاریخ‌هایی است که روی آن‌ها وارد می‌شود. در سفته دو تاریخ وارد می‌شود یکی تاریخ صدور و یکی دیگر تاریخ پرداخت؛ اما در چک یک تاریخ نوشته می‌شود.
3. برخلاف چک که نوشتن مبلغ موردنظر بر روی آن کاملاً در اختیار صادرکننده است، مبلغ هر سفته بسته به تمبر روی آن سقف خاصی دار اگر مبلغ ذکرشده روی سفته تا ده میلیون تومان باشد، متعهد نمی‌تواند بالاتر از این مبلغ را در آن ذکر کند.
4. در سفته مواردی همچون آدرس متعهد و محل پرداخت وجود دارد که بهتر است تکمیل شود. اما از لحاظ قانونی باید امضا یا مهر، تاریخ صدور، مبلغی که باید پرداخت شود، گیرنده‌ی وجه و تاریخ پرداخت الزاماً ذکر شود.
5. در ارتباط با سفته هم مانند دعاوی دیگری که در دادگاه‌های حقوقی مطرح می‌شود باید بدانیم که اگر وجه آن کمتر از بیست میلیون تومان باشد، باید به شوراهای حل اختلاف مراجعه کرد و مبالغ بالاتر در حیطه‌ی صلاحیت دادگاه‌هاست.
6. سفته نیز مانند چک با پشت‌نویسی منتقل می‌شود. حتماً هنگامی‌که از کسی سفته یا چکی دریافت می‌کنید از وی بخواهید که پشت آن را امضا کند و حتی‌الامکان نام خود را نیز در ذیل آن ذکر نماید. این کار موجب می‌شود درصورتی‌که وجه چک یا سفته پرداخت نشد، بتوانید وجه آن را علاوه بر صادر‌کننده از پشت‌نویس نیز دریافت کنید. حتی اگر چنین قصدی ندارید، باید از طرف مقابل بخواهید پشت چک را امضا کند؛ در غیر اینصورت در صورت جعلی یا سرقتی بودن چک نمی‌توانید اثبات کنید که آن سند را از چه کسی دریافت نموده‌اید. سعی کنید اگر ضمن قرارداد (مثلاً هنگام معامله‌ی خانه یا ماشین) از کسی سفته یا چکی دریافت می‌کنید، حتماً شماره‌ی آن‌ها را در ضمن قرارداد ذکر کنید.
7. سفته را می‌توانید از هرجایی تهیه کنید؛ ولی پیشنهاد می‌کنیم حتماً آن را از شعب بانک دریافت کنید. هزینه‌ی آن نیز برابر ۳ هزارم مبلغ روی آن است. بنابراین برای خرید یک سفته‌ی یک میلیون تومانی باید ۳ هزار تومان هزینه پرداخت کنید.
8. البته طرح دعوای سفته در دادگاه حقوقی در نهایت منجر به حکم جلب صادر کننده سفته می شود ولی این حکم جلب و بازداشت بدهکار، سوء پیشینه کیفری برای او محسوب نمی شود و آثار حکم کیفری چک را ندارد. بنابراین چک از این جهت که ممکن است دارنده آن را زودتر به نتیجه مطلوب برساند ، بهتر است.
9. چک بدون اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک (بدون برگشت زدن) ، قابل طرح دعوا و مطالبه در دادگاه نیست و حتماً باید گواهی عدم پرداخت چک هم ضمیمه دادخواست باشد ولی سفته بدون واخواست کردن آن (بدون برگشت زدن) نیز در دادگاه قابل مطالبه است. اخذ گواهی عدم پرداخت چک ، کار سختی نیست.
10. صدور گواهی عدم پرداخت چک ، رایگان انجام می شود ، یعنی بانک برای صدور گواهی عدم پرداخت چک ، هزینه ای نمی گیرد ولی واخواست سفته (اعتراض عدم پرداخت سفته) هزینه دارد و ۲ درصد مبلغ سفته را باید بابت واخواست سفته بپردازید. پس از این جهت نیز چک ، بهتر از سفته است.

چک بهتر است یا سفته ؟

چک توسط کلیه بانک های مستقر در سطح کشور چاپ می شود و در اختیار مشتری قرار می گیرد اما سفته صرفا توسط بانک ملی چاپ می گردد پس با توجه به مزیت های فراوان چک نسبت به سفته از جمله روش وصول آن و ضمانت کیفری که دارد پیشنهاد میشود از چک استفاده کنید.

بیشتر بخوانید:

شیوه برگشت چک تغییر کرد / برگشت چک ۲۴ ساعته شد !

مراحل رفع سوء اثرِ چک برگشتی در قانون جدید + اینفوگرافیک