معرفی داروی فنتانیل
فنتانیل (Fentanyl)، که با نام تجاری Sublimaze نیز شناخته میشود، یک داروی تسکیندهنده است که به نوعی مسکن محسوب میشود. این دارو به عنوان بخشی از داروهای بیهوشی و معمولاً توسط پزشک و افراد متخصص استفاده میشود و به جلوگیری از ایجاد درد بعد از عمل جراحی یا سایر فرآیندهای پزشکی، کمک میکند.
فنتانیل از جمله داروهای بیهوشی است که با اثر ضد دردی که دارد به عنوان آرامبخش قبل از بیهوشی در اتاق عمل و در مواردی برای بیحسی موضعی استفاده میشود. تهوع و سردرد از عوارض این دارو است.
فنتانیل با قدرت اثر ضد دردی ۸۰ برابر مرفین، در دهه ۱۹۶۰ به پزشکی به عنوان هوشبر داخل وریدی معرفی شد.کاربرد اصلی آن به عنوان پیش دارو و آرامبخش قبل از بیهوشی در اتاق عمل است.امروزه، فنتانیل ها بطور گسترده ای برای بیهوشی و تسکین درد استفاده می شوند. مدتی است که سواستفاده فنتانیل در برخی کشورها رواج یافته. این دارو تاثیراتی مشابه هروئین حتی مخربتر از آن ایجاد میکند.
این دارو به شکل آمپول در دسترس است.
مکانیسم اثر فنتانیل
فنتانیل بهعنوان یک آگونیست با گیرندههای شبهتریاک پیوند می یابد و بر احساس درد تأثیر می گذارد و از این طریق اثر ضد درد خود را برای دردهای متوسط تا شدید اعمال می کند. اثرات این دارو در تضعیف CNS و دستگاه تنفس مانند مرفین است. اثر خواب آور این دارو بسیار کم است و به ندرت موجب آزادسازی هیستامین می شود.
فارماکوکینتیک فنتانیل
فنتانیل براحتی از سد خونی- مغزی عبور میکند. 89-80% دارو به پروتئینهای پلاسما پیوند مییابد. تجمع فنتانیل در بافتهای چربی ممکن است باعث طولانیشدن طول اثر دارو شود. متابولیسم دارو کبدی است . فنتانیل نیمه عمر سه مرحلهای دارد و نیمه عمر دفعی آن 6/3 ساعت است.زمان شروع اثر دارو حدود 15-7 دقیقه بعد از تزریق عضلانی و 2-1 دقیقه بعد از تزریق وریدیاست و طی 30-20 دقیقه بعد از تزریق عضلانی و 5-3 دقیقه بعد از تزریق وریدی به حداکثر اثر خود میرسد طول مدت اثر دارو از راه عضلانی 2-1 ساعت و از راه وریدی 1-5/0 ساعت است. دفع دارو عمدتاً کبدی است.
موارد و مقدار مصرف فنتانیل
الف) قبل از جراحی.
بزرگسالان: مقدار 0.1-0.05 میلیگرم 60-30 دقیقه قبل از جراحی تزریق عضلانی میشود.
ب) داروی کمکی در بیهوشی عمومی.
بزرگسالان: مقدار 0.1-0.005 میلیگرم هر 3-2 دقیقه، بر حسب نیاز، تزریق وریدی میشود. مقدار مصرف در بیماران سالخورده و بیمارانی که در معرض خطر کمتری هستند باید کاهش یابد.
پ) ضد درد بعد از جراحی.
بزرگسالان: مقدار 0.1-0.05 میلیگرم هر 2-1 ساعت، بر حسب نیاز، تزریق عضلانی میشود.
کودکان 12-2 ساله: مقدار mg/kg 0.002-0.001 هر 2-1 ساعت، برحسب نیاز، مصرف میشود.
مکانیسم اثر فنتانیل
فنتانیل بهعنوان یک آگونیست با گیرندههای شبهتریاک پیوند مییابد و بر احساس درد تأثیر می گذارد و از این طریق اثر ضد درد خود را برای دردهای متوسط تا شدید اعمال میکند. اثرات این دارو در تضعیف CNS و دستگاه تنفس مانند مرفین است. اثر خواب آور این دارو بسیار کم است و به ندرت موجب آزادسازی هیستامین میشود.
تاثیر داروی فنتانیل بر روی جنین یا نوزاد چیست؟
هنوز مشخص نیست که آیا مصرف این دارو بر روی جنین اثر بدی دارد یا خیر؛ اگر باردار هستید و یا قصد باردار شدن دارید، حتماً به دکترتان اطلاع دهید؛
همچنین هنوز مشخص نیست که آیا داروی فنتانیل به درون شیر مادر نفوذ پیدا کرده و باعث آسیب به نوزاد میشود یا خیر؛ اگر شما در دوران شیردهی به سر میبرید، حتماً به دکترتان اطلاع دهید؛
عوارض جانبی فنتانیل
- کاهش فشار خون دیاستولی و کاهش اشباع اکسیژن خون، تهوع و استفراغ، سردرد، خوابآلودگی، تپش قلب، سرگیجه، خشکی دهان، بیاشتهایی، بثورات جلدی
- عوارض جانبی اعصاب مرکزی: رخوت، خوابآلودگی، اختلال در اعضای حسی (clouded sensorium)، احساس سرخوشی کاذب، بیخوابی، آشفتگی، اغتشاش شعور، سردرد، لرزش، تشنجات، احساس ناراحتی و نارضایتی از خود، میوز، حملات تشنجی، سرگیجه.
- قلبی - عروقی: تاکیکاردی، برادیکاردی، طپش قلب، سفتی دیواره قفسه سینه، زیادی فشارخون، کمی فشارخون، سنکوپ، خیز، شوک، ایست قلبی- ریوی.
- پوست: بر افروختگی، بثورات پوستی، خارش، درد محل تزریق، تعریق بیش از حد.
- دستگاه گوارش: خشکی دهان، بیاشتهایی، اسپاسم مجاری صفراوی (کولیک)، انسداد فلجی روده، تهوع، استفراغ، یبوست.
- ادراری - تناسلی: احتباس ادرار یا اختلال در ادرار کردن، کاهش میل جنسی.
- سایر عوارض: آپنه، کاهش فعالیت دستگاه تنفسی، سفتی عضلات اسکلتی (مخصوصاً دیواره قفسه سینه) تاری دید.
توجه: در صورت بروز حساسیت مفرط، حملات تشنجی یا آریتمی قلبی خطرناک، باید مصرف دارو قطع شود.
اثر فنتانیل بر آزمایشهای تشخیصی
فنتانیل غلظتهای پلاسمایی آمیلاز و لیپاز را افزایش میدهد.
تداخلات دارویی فنتانیل
مصرف همزمان با سایر داروهای مضعف CNS (داروهای ضد درد مخدر، بیهوشکننده عمومی، ضد هیستامین، فنوتیازینها، باربیتوراتها، بنزودیازپین ها و داروهای خوابآور - تسکینبخش، ضد افسردگی سه حلقهای، فرآوردههای حاوی الکل و داروهای شلکننده عضلانی) اثرات مضعف CNS و دستگاه تنفس، تسکین بخش و کاهنده فشارخون فنتانیل را تشدید میکند.
مصرف همزمان با سایمتیدین ممکن است اثر مضعف CNS و دستگاه تنفسی را افزایش دهد و موجب اغتشاش شعور، از دست رفتن حس جهتیابی یا حملات تشنجی شود. بنابراین، در این موارد مقدار فنتانیل باید تا یک سوم تا یک چهارم مقدار معمول کاهش یابد. مصرف همزمان فنتانیل با داروهای دیگری که به طور گسترده در کبد متابولیزه میشوند (ریفامپین، فنیتوئین، دیگوکسین) ممکن است موجب تجمع دارو و تشدید اثرات آن شود.
- مصرف همزمان با داروهای ضد کولینرژیک ممکن است موجب انسداد فلجی روده شود.
- در صورت بروز وابستگی جسمی بیمار به فنتانیل، مصرف یک آنتاگونیست مخدر ممکن است موجب بروز نشانههای سندرم حاد قطع مصرف دارو شود.
- مصرف همزمان با داروهای بیهوش کننده عمومی ممکن است موجب کاهش شدید فعالیت دستگاه قلبی- عروقی شود.
- مصرف همزمان مقادیر زیاد فنتانیل با دیازپام ممکن است موجب کاهش فعالیت دستگاه قلبی- عروقی شود.
- مصرف فنتانیل بهعنوان داروی کمکی در بیهوشی، مانند بیهوشی نخاعی و بعضی از بیهوشی های اطراف سختشامهای، ممکن است با مسدود کردن اعصاب بین دندهای، موجب اختلال تنفسی شود.
- مصرف همزمان فنتانیل با دروپریدول ممکن است موجب بروز کمی فشار خون و کاهش فشار شریان ریوی شود.
تاثیر مصرف بیش از حد یا کم فنتانیل بر روی بدن
- به دلیل اینکه داروی فنتانیل به وسیلهی یک پرستار یا پزشک یا شخص حرفهای به شما تزریق میشود، آن هم فقط برای مدتی محدود و کوتاه، بنابراین دستورالعملی برای استفادهی این دارو در طولانی مدت و در زمانهای مشخص، وجود ندارد.
- همچنین چون این دارو توسط پزشک یا پرستار یا یک فرد حرفهای و متخصص به شما تزریق میشود، احتمال بیش از حد تزریق کردن آن تقریباً صفر است.
بعد از مصرف فنتانیل از چه کارهایی باید خودداری کرد؟
مصرف این دارو ممکن است عوارضی به همراهش داشته باشد که باعث اختلال در تفکر شما و یا واکنش نشان دادنتان شود. بلافاصله بعد از تزریق این دارو، نباید رانندگی کنید و یا کاری را که نیاز به سطح هوشیاری بالایی دارد انجام بدهید؛ زیرا سرگیجه و یا خستگی ناگهانی، ممکن است باعث افتادن شما و یا انواع سانحهها برایتان گردد.
از مصرف نوشیدنیهای الکلی، تا چند ساعت بعد از تزریق داروی فنتانیل خودداری کنید.
هشدار ها در رابطه با مصرف فنتانیل
1. در صورت وجود عیب کار کبد، بیماری ریوی و نقص سیستم تنفسی و در بیماران سالخورده یا بسیار جوان باید با احتیاط فراوان تجویز شود.
2. داروهای ضد درد مخدر باعث تشدید ضعف تنفسی می شوند.
3. هنگام تجویز دارو باید امکانات لازم برای کنترل علائم مسمومیت احتمالی با دارو از جمله آنتاگونیستهای مواد مخدر در دسترس باشد.
4. تزریق وریدی دارو بهتر است به صورت آهسته و طی حداقل 2-1 دقیقه صورت گیرد.
5. اگرچه مصرف همزمان بنزودیاپینها ممکن است باعث بهبود بیهوشی گردد، احتمال افزایش ضعف تنفسی و یا کاهش فشار خون باید در نظر گرفته شود.
6. مصرف متناوب دارو ممکن است باعث ایجاد تحمل به اثرات دارو وابستگی واعتیاد شود.
توصیه های دارویی فنتانیل
1- تا 24 ساعت پس از مصرف این دارو، در صورت بروز سرگیجه ، خوابآلودگی ،منگی یا تاری دید باید احتیاط نمود.
2. تا 24 ساعت پس از مصرف این دارو، از مصرف سایر فراوردههای حاوی الکل با داروهای مضعف CNS باید خودداری نمود. مگر اینکه اختصاصاً توسط پزشک تجویز شود.
ملاحظات اختصاصی فنتانیل
علاوه بر ملاحظات مربوط به تمامی آگونیستهای مخدر شبهتریاک، رعایت موارد زیر نیز توصیه میشود:
1- باید مراقب زمان شروع تضعیف تنفسی بود، که ممکن است به تأخیر افتد. حلالیت زیاد فنتانیل در چربی ممکن است در شدت بروز عوارض جانبی آن مؤثر باشد.
2- وضعیت ضربان قلب بیمار پیگیری شود. فنتانیل ممکن است موجب برادیکاردی شود. مصرف یک داروی ضد کولینرژیک (مانند آنتروپین یا گلیکوپیرولات) ممکن است این اثر را به حداقل برساند.
3- مصرف مقادیر زیاد فنتانیل ممکن است موجب سفتی عضلات شود. این اثر را میتوان با مصرف نالوکسون از بین برد.
4- بسیاری از پزشکان متخصص بیهوشی فنتانیل را از راه اطراف سخت شامهای یا تزریق به درون غلاف طناب نخاعی، بهعنوان یک داروی کمکی مؤثر در بیهوشی اطراف سختشامهای مصرف میکنند.
5- مصرف در سالمندان: در بیماران سالخورده معمولاً مقادیر کمتر این دارو تجویز میشود، زیرا این بیماران ممکن است نسبت به اثرات درمانی و عوارض جانبی این دارو حساس تر باشند.
6- مصرف در کودکان: بیضرری مصرف این دارو در کودکان کوچکتر از دو سال ثابت نشده است.
7- مصرف در شیردهی: فنتانیل در شیر ترشح میشود. مصرف این دارو در مادران شیرده، باید با احتیاط همراه باشد.
بیشتر بخوانید:
موارد مصرف داروی بیهوشی سووفلوران
از داروی بیهوشی پروپوفول بیشتر بدانید!
موارد مصرف و عوارض داروی بیهوشی دسفلوران
گردآوری توسط بخش سلامت
مجله دلگرم
- برچسبها
- فنتانیل
- فارماکوکینتیک فنتانیل
دیدگاه ها