موارد مصرف و عوارض جانبی داروی دگزامتازون

دگزامتازون چیست؟

دگزامتازون یا آنطور که بعضا گفته میشود دگزا، یکی از داروهایی است که در اشکال مختلف خود (شربت، قرص، قطره، آمپول و پماد و محلولها) یکی از پرکاربردترین داروهاست و در نتیجه ابهامات و سوالات هم پیرامون آن زیاد است.

دگزامتازون یک دارو از دسته کورتیکو استروئید هاست. از داروهای معروف دیگر در این دسته میتوان به بتامتازون – کورتیزون – پردنیزولون و هیدروکورتیزون اشاره کرد. کورتیکو استروئیدها یا همان کورتون ها داراری اثرات گسترده ای در قسمتهای مختلف بدن هستند که این اثرات گسترده همانطور که می توانند در درمان طیف زیادی از بیماریها مفید باشند، می توانند عوارض جانبی زیادی هم به جا بگذارند.

آیا تا به حال زیاد از قرص دگزامتازون استفاده کرده اید؟

آیا با عوارض این قرص آشنایی دارید؟

آیا می دانید که این دارو باعث می شود که پوکی استخوان بیشتری بگیرید. چون این قرص، دارای مقدار زیادی کورتون است که باعث ایجاد مشکلات گوارشی در شما می شود.حتما برای شما هم این وضعیت پیش آمده است که بر اثر دندان درد یا مشکلات جسمی دیگر دچار درد شدید شوید و پزشک به شما مصرف قرص دگزامتازون را پیشنهاد دهد. از آن جایی که مصرف هر نوع داروی شیمیایی عوارض و مشکلات احتمالی خود را برای فرد خواهد داشت این دارو هم از این قاعده مستثنی نمی‌باشد. دگزامتازون جزو داروهای پرعوارض محسوب شده و تا جایی که امکان دارد نباید آن را مصرف نمود.

موارد مصرف دگزامتازون

در سال‌های اخیر مصرف دگزامتازون به طور بی‌رویه در ایران افزایش داشته است. براساس آمارهای ارائه شده در سال گذشته دگزامتازون درصدر داروهـــای تجــــویز شده در کشور قرار داشته است. شاید دلیل پرطرفدار بودن این دارو این باشد که در سال‌های گذشته، دگزامتازون به یکی از انواع داروهای دوپینگ رایج در باشگاه‌های بدنسازی تبدیل شده است و باعث افزایش وزن کاذب می‌شود،

هر چند این افزایش وزن ایجاد شده حاصل از تجمع آب و مایعات در بدن است و هیچ تاثیری در افزایش حجم عضلات و توان ورزشکار ندارد و حتی مصرف منظم آن به کاهش توده عضلانی شخص منجر می‌شود. سرکوب اختلالات التهابی و آلرژیک - تشخیص بیماری کوشینگ - هیپرپلازی مادرزادی آدرنال - ادم مغزی مرتبط با سرطان - تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی - بیماری روماتیسمی و غیره.

روش مصرف دگزامتازون

دگزامتازون تزریقی ممکن است به صورت داخل وریدی ، زیر جلدی، یا عضلانی، تزریق داخل ضایعه، مفصل و بافت نرم تجویز شده باشد. تزریق داخل وریدی باید به آرامی در طی چند دقیقه انجام شود.تزریق داخل مفصلی باید تحت شرایط به شدت آسپتیک انجام گیرد. جهت انفوزیون وریدی، از محلول تزریقی سدیم کلراید ویا محلول تزریقی دکستروز برای رقیق سازی دارو می توان استفاده نمود. برای نوزادان، مخصوصا نوزادان نارس، حتما باید از محلولهای فاقد مواد نگهدارنده جهت رقیق سازی دارو استفاده شود.

مکانیسم اثر دگزامتازون

دارو با عبور از غشاء سلولی به گیرنده های خود در سیتوپلاسم متصل شده و کمپلکس دارو-گیرنده وارد هسته سلولی می شود. این کمپلکس با اتصال به نواحی خاصی از DNA موجب تحریک روند رونویسی mRNA و بدنبال آن ساخت آنزیم هایی می گردد که در نهایت مسئول اثرات سیستمیک کورتیکواستروئیدها با جلوگیری از تجمع سلول های التهابی در ناحیه التهاب، مهار فاگوسیتوز و آزاد شدن آنزیم های مسئول در التهاب و مهار ساخت و آزاد شدن واسطه های شیمیایی التهاب، اثرات ضدالتهابی خود را اعمال می کند.

فارماکوکینتیک دگزامتازون

دگزامتازون سریعاً و به خوبی از دستگاه گوارش جذب می شود. فرم تزریقی آن نیز از عضله به خوبی جذب می شود. بطور عمده در کبد و مقادیری نیز درکلیه و وبافت ها به متابولیت های غیر فعال تبدیل می شود.

عوارض دگزامتازون

کورتون ها، داروهای پرقدرتی است و به همین علت داروسازان آنها را به تیغ جراحی تشبیه می‌کنند؛ یعنی در علاج بسیاری از بیماری‌ها قوی‌ترین ابزار درمانی است که البته می‌تواند عوارض جدی هم داشته باشد، اما نکته مهم کاربرد درست و بجای آنهاست.

یک دکتر داروساز با اشاره به تضعیف سیستم ایمنی بدن با مصرف طولانی مدت داروهای کورتونی مثل دگزامتازون می‌گوید

:« درواقع، زمانی که دچار ورم و التهاب می‌شویم مثلاً در بیماری‌های التهابی ریه، روده و مفاصل بدن، کورتون ها قادر به فرونشاندن این التهاب و ورم هستند؛ اما از سوی دیگر، کورتون ها باعث فرونشاندن فعالیت دستگاه ایمنی می‌شوند و به این علت، این داروها و به‌ویژه آمپول دگزامتازون در کنترل انواع آلرژی‌ها به کار می‌رود، اما مصرف طولانی مدت این داروها نیز شانس ابتلا به انواع عفونت‌ها و شدت آن را بالا می‌برد.»

یک مورد دیگر که باید قبل از تزریق داروهای کورتونی از جمله دگزامتازون مورد توجه قرار بگیرد، مسئله ابتلا به آبله‌مرغان است، البته به‌جز کسانی که آبله‌مرغان گرفته‌اند، در چنین شرایطی، علائم آن فقط به عوارض پوستی خلاصه نمی‌شود و می‌تواند علائم بسیار خطرناک دیگری نیز داشته باشد و این نکته بسیار مهمی است که باید در تجویز و مصرف کورتون ها از سوی پزشک و بیمار مورد توجه قرار بگیرد.مصرف‌ مقدار بالای‌ دگزامتازون‌ می‌تواند اختلالات‌ روانی‌ را تشدید كند. آب‌مروارید، كاهش‌ یا تاری‌ دید و تكرر ادرار و پرنوشی‌، آكنه‌ و افزایش‌ فشار خون‌ از عوارض‌ جانبی‌ دارو هستند.

در مصرف به‌صورت موضعی، به شکل پماد و قطره یا محلول عوارضی که ممکن است ایجاد شود تحلیل رفتن پوست در استفاده درازمدت، لکه‌افتادن روی پوست و خشکی پوست، تشدید عفونت‌های قارچی است. سرخوشی، عوارض گوارشی، تشدید عفونت‌ها، بی‌خوابی، پوکی استخوان، ضعف ایمنی، اختلالات هورمونی (نظیر پرمویی، اختلال عادت ماهانه)، حالت نفخ به همراه صدای غرغر در شکم و گرد شدن صورت، اختلال آنزیم‌های کبدی، تحلیل عضلانی، چرب شدن پوست و تشدید آکنه، تغییرات روحی همه اینها عوارض مصرف خوراکی یا تزریقی این دارو در درازمدت است.

بدن‌سازی و دگزامتازون

نکته جالب دیگر ورود این دارو به باشگاه‌های بدن‌سازی است. علاقه‌مندان به بدن‌سازی از دگزامتازون تزریقی به‌عنوان داروی کورتنی برای حجم دهی به عضلات استفاده می‌کنند. در حالی که پزشکان معتقدند دگزامتازون نه تنها به افزایش حجم عضلات و توان ورزشکاران منجر نمی‌شود، بلکه باعث افزایش تجزیه عضلات، کاهش توده عضلانی و ضعف آن می‌شود. همچنین با مصرف این دارو امکان پارگی و آسیب دیدن تاندون‌ها در ورزشکاران، هنگام انجام حرکات ورزشی به‌شدت افزایش می‌یابد.

منع مصرف دگزامتازون

مصرف دگزامتازون باوجود فواید درمانی می‌تواند با مصرف نابجا، عوارض خطرناکی مثل تأخیر در بهبود زخم‌ها، افزایش فشار، چربی و قند خون را به همراه داشته باشد، زیرا این داروی کورتونی اثربخشی داروهای کنترل قند، فشار و چربی خون را کاهش می‌دهد و بیمار، بدون آن‌که خود بداند در معرض بروز اختلالات خطرناک متابولیکی قرار می‌گیرد.

این اتفاق ممکن است برای بیمارانی که از داروهای ضد صرع استفاده می‌کنند رخ بدهد. خانم‌ها در دوران یائسگی باید نسبت به عوارض دگزامتازون آگاه باشند چون شانس ابتلا به پوکی استخوان را بالا می‌برد. استفاده‌ طولانی‌ مدت ‌دگزامتازون‌ در كودكان‌ می‌تواند منجر به مهار رشد شود. از طرف دیگر بعد از مصرف طولانی‌مدت این دارو ممكن‌ است تست‌های‌ بررسی‌ عملكرد محور هیپوتالاموس‌، هیپوفیز، غده‌ فوق‌ كلیوی ‌دچار اختلال‌ شود.

دقت کنید

در مواردی که باید این دارو را به شکل قرص مصرف کنید، برای‌ به‌ حداقل‌ رساندن‌ تحریك‌ گوارشی‌ باید بعد از غذا مصرف‌ شود. هرگز ‌ دارو را بعد از استفاده‌ طولانی‌ (بیش‌ از 3 هفته‌) ناگهان قطع نکنید. در طول‌ درمان‌، مصرف‌ سدیم‌ باید محدود شود و مصرف‌ مكمل‌های‌ حاوی‌ پتاسیم بیشتر شود. معاینات‌ چشم‌پزشکی‌ در طول‌ درمان درازمدت، به‌طور مرتب‌ باید انجام‌ شود.دگزامتازون به‌عنوان عامل سرطان شناخته نمی‌شود اما به دلیل اینکه سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند، می‌تواند فرد را مستعد سرطان هم بکند.

مصرف دگزامتازون در بارداری

در این دوران حساس خانم‌ها برای مصرف هر دارویی باید از پزشک خود اجازه داشته باشند. به خاطر سلامت جنین بهتر است هیچ دارویی خودسرانه مصرف نشود. دگزامتازون از نظر مصرف در حاملگی جزو گروه c است؛ یعنی نه جزو داروهای بی‌خطر است و نه جزو داروهای خطرناک.در صورت صلاح‌دید پزشک در برخی موارد می‌توان با قبول برخی عوارض جانبی از این دارو استفاده کرد. مصرف خودسرانه به‌ویژه در حاملگی کاملاً ممنوع است؛ زیرا ممکن است باعث سرکوب غده فوق کلیه در جنین شود.

چاقی و دگزامتازون

اگر به دنبال چاق شدن هستید حتماً در پیشنهادهایی که به شما شده نام دگزامتازون هم بوده. دگزامتازون اشتها را زیاد می‌کند. علاوه بر آن از طریق ایجاد تورم در بدن شما را چاق می‌کند. در حقیقت یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتون ها ایجاد تورم تدریجی در بدن و افزایش میزان چربی است که باعث پف کردن فرد می‌شود. در نتیجه بیمار احساس می‌کند که چاق و قوی بنیه شده است؛ اما حقیقت این است که تمام کورتون‌ها در استفاده مکرر باعث تحلیل رفتن عضلات و پوکی استخوان می‌شوند. در حقیقت این دارو بدن شما را رسماً به یک پفک تبدیل می‌کند.

دگزامتازون در اروپا

ممنوعیت مصرفی برای دگزامتازون در کشورهای اروپا وجود ندارد. اما نکته مهم این است که در اروپا به‌طورکلی داروهای تزریقی در درمان‌های سرپایی تجویز نمی‌شود. کشورهای اروپایی در ارائه داروهای تزریقی محدودیت دارند.نباید انتظار داشته باشیم برای همه مشکلات داروهای قوی خصوصاً تزریقی تجویز شود.

بیمار باید در شرایط خاصی باشد تا بتوان برای او داروی تزریقی در نظر گرفت. مثلاً بیمار یا باید قادر به بلع نباشد و یا در شرایط حادی قرار داشته باشد که لازم باشد هرچه سریع‌تر دارویی به بدن او وارد شود تا شرایط به حد تقریب نرمالی برسد یا زمانی که دارو فقط به شکل تزریقی موجود است و نوع دیگری ندارد.

در این شرایط مجبوریم از داروهای تزریقی استفاده کنیم؛ در غیر این صورت تجویز داروهای خوراکی، موضعی و یا حتی شیاف به داروهای تزریقی ارجحیت دارد. علت این است که آمارها نشان می‌دهد فارغ از نوع دارو تا ۵ درصد احتمال ایجاد عارضه از خود تزریق وجود دارد؛ حتی اگر این تزریق آب مقطر باشد. به‌هرحال آبسه و ورم و… ناشی از تزریق هم خود به عنوان عارضه برشمرده می‌شود.

دارو بدون نسخه

از دیگر مشکلاتی که در کشور ما زیاد دیده می‌شود فروش دارو بدون نسخه است. دگزامتازون عوارض شایعی دارد که باید در مواقعی که نیاز به مصرف این دارو نیست مصرف نشود. حتی در بسیاری از موارد مردم به‌طور خودسرانه این دارو را بدون نسخه دریافت می‌کنند که این کار بسیار خطرناک است.این دارو جزو لیست داروهای مجاز برای ارائه بدون نسخه نیست اما آنچه در عمل اتفاق می‌افتد این است که متأسفانه افراد به اصرار ممکن است بدون نسخه این دارو را دریافت کنند