دلگرم
امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
آشنایی با روش کاشت و تکثیر گیاه پنیرک
1
زمان مطالعه: 11 دقیقه
پنیرک را برای مصارف دارویی باید در دوران شکوفه و قبل از باز شدن کامل یعنی در اواخر بهار و اوایل تابستان برداشت کرد


معرفی گیاه پنیرک

پنیرک گیاهی است پایا ، به ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر و پوشیده از کرکهای دراز که به حالت وحشی در جنگلها و اراضی بایر می‌روید. ریشه آن گوشت‌دار کم و بیش منشعب ‏، مخروطی شکل ، مستقیم و ضخامت آن ۱٫۵ تا ۲٫۵ سانتیمتر است. ساقه آن راست و استوانه‌ای شکل است.

برگهایی متناوب بزرگ و با دمبرگ دراز شامل ۵ تا ۷ لوب دندانه‌دار و گلهای به رنگ گلی مایل به بنفش با تزئیناتی از خطوط تیره دارد. مادگی آن مرکب از ۱۰ تا ۱۲ برچه می‌باشد که هر یک پس از رسیدن منحصرا دارای یک دانه می‌باشد. میوه پنیرک مسطح و ده قسمتی است. بذر پنیرک لوبیایی شکل و قهوه‌ای رنگ است.

به فارسی به طور کلی انواع آن را «پنیرک» و در شیراز «خطمی کوچک» و «نان کلاغ» و در گیلان «پین دیره» و در کتب طب سنتی انواع آن را با نامهای «خبازی» ، «خیرو» و «ملوخیا» ذکر می کنند. به هندی نیز برخی گونه های آن را پنیرک و برخی گونه را «خبازی» و «خباجی» می نامند. به فرانسوی به طور کلی انواع آن را Framageon و Mauve و به انگلیسی Mallow گویند. این گیاه دارای دو نوع دارویی عمده است که در ایران نیز می رویند نوع کبیر و نوع صغیر.

دامنه انتشار گیاه پنیرک


نواحی مختلف البرز ، اطراف تهران، دره هفت حوض، کرج، شمال ایران، ایسپیلی (گیلان) آذربایجان ، دلیجان ، خوی ، آستارا ، نواحی غربی دریای خزر ، مرکز ایران ، اصفهان ، خراسان ، دامغان ، سمنان ، اراک ، فارس ، جزیره قشم ، بندر عباس، کرمان ، بلوچستان.

گل

انواع پنیرک

پنیرک کبیر

این گونه را به فارسی «پنیرک» گویند و در کتب طب سنتی آن را با نام «خطمی» ذکر می کنند به فرانسوی به طور کلی Framageon و Fausse guimauve و نوع کبیر را Grande mauve وMauve sauvage و به انگلیسی High mallow و Common mallow گفته می شود. گیاهی است از خانواده Malvaceae نام علمی آن Malva sylvestis L می باشد. این نوع کبیر را به هندی «گل خیر» و به اردو «خباجی» و در برخی از مناطق هند «خطمی» می نامند.

پنیرک کبیر گیاهی است علفی پایا یا دو ساله بلندی آن ۸۰-۴۰ سانتی متر. برگها متناوب با دمبرگ بلند و با بریدگی عمیق که برگ را به ۷-۵ قسمت تقسیم می کند. گلهای آن درشت و در ماههای اردیبهشت تا تیرماه به رنگ قرمز مایل به بنفش ظاهر می شود. ریشه آن عمودی کمی ضخیم گوشتدار سفید رنگ و ساقه آن پوشدهاز کرک است. تخمدان آزاد مدور دارای خانه های متعدد و میوه آن کپسول گرد و مدور است که در خانه های متعدد و مشخص آن در هر خانه یک دانه قرار دارد.

این گیاه در ایران می روید. واریته ای از این گیاه به نام Malva sylvestris var mauritiana Boiss L)) که مترادف آن M.mautitiana L نیز گفته شده است، در ایران می روید و در نواحی البرز، کرج، کن، بیلغان و در آذربایجان نزدیک تبریز و در خوی در قراچال و در کوههای گرد، در اراک، در خراسان در کوپه داغ، قوچان و بین تربت حیدریه و اسدآباد مشهد و در جنوب در شیراز، در کرمان و بلوچستان دیده شده است.

پنیرک صغیر

به فارسی «پنیرک» ، در شیراز «خطمی کوچک» و در کتب طب سنتی «خبازی» و «خیرو» گفته می شود. به هندی نیز خبازی می نامند. به فرانسوی La mauve a feuilles vondes و Petite mauve و به انگلیسی Mallow نامند. گیاهی است از خانواده Malvaceae نام علمی آن Malva rotundifolia L می باشد.

پنیرک صغیر از نظر ارتفاع، برگ و گل در تمام قسمتها کوچکتر از پنیرک کبیر است. بلندی آن در حدود یک وجب و حداکثر تا ۵/۰ متر است. برگهای آن گرد گلهای آن سفید یا رگه های قرمز یا قرمز شرابی است. این گیاه نیز در اغلب مناطق ایران می روید از جمله در دامنه های البرز، اطراف تهران، هفت حوض، و در مناطق شمال ایران، اطراف گیلان، آستارا و در آذربایجان و دلیجان و نزدیک تبریز و در خوی و در مناطق مرکزی ایران در اصفهان، در سمنان، اراک و در خراسان در قوچان، کوپه داغ و در جوب جزیره قشم و بندرعباس و کرمان و بلوچستان به طور خودرو دیده می شود.

گلهای پنیرک را برای مصارف دارویی باید در دوران شکوفه و قبل از باز شدن کامل یعنی در اواخر بهار و اوایل تابستان برداشت کرد و در سایه خشک نمود و ریشه پنیرک در پاییز از خاک بیرون آورده شود و تمیز وخشک گردد و برگهای پنیرک در ماههای خرداد و تیر برداشت شده و در سایه خشک می شود. چون پنیرک در حد وسیعی به طور خودرو می روید پرورش آن چندان معمول نیست.

پنیرک

ترکیبات شیمیایی گیاه پنیرک


از نظر ترکیبات شیمیایی در برگهای پنیرک کبیر تانن یافت می شود و به علاوه در برگها در حدود ۰۱۸/۰ درصد یک ماده فعال وجود دارد که محرک عضلات صاف رحم و روده ها می باشد [G.I.M.P]. طبق گزارش دیگری در گل پنیرک مقدار کمی ماده رنگی به نام مالوین یافت می شود که در اثر هیدرولیز به گلوکز و مالوی نین تجزیه می شود.

در تمام اندام گیاه مقدار قابل ملاحظه ای درحدود ۵۰-۱۵ درصد لعاب وجود دارد و مطالعات دیگر ینشان می دهد که لعاب گلهای پنیرک شامل مواد ال – آربینوز ، ال – رامنوز ، دی – گالاکتوزرونیک اسید و … می باشد. در برگهای پنیرک نیز مقدار زیادی لعاب وجود دارد که در آن ویتامینهای A، fو C مشخص شده است و لعاب آن اثر نرم کننده مدفوع را در روده های بزرگ دارد.

نیازهای اکولوژیکی پنیرک


گیاه دارویی پنیرک در زمان رشد نیاز به آب فراوان دارد و شخم عمیق خاک در پاییز خاک را به خوبی برای کاشت پنیرک آماده می کند. نحوه کاشت گیاه پنیرک و نیازهای اکولوژیکی گیاه به شرح زیر میباشد:

خاک: خاک مناسب برای کاشت پنیرک، بایستی دارای بافت متوسط و غنی از مواد غذایی و ضخامت زیاد باشد.

نور: گیاه پنیرک برای رشد، نیاز به نور کامل دارد.

آب: نیاز آبی این گیاه بالاست و نباید به خشکی برسد.

آفات و بیماریها: از آفات این گیاه قارچ عامل بیماری زنگ است که برای مبارزه با آن می‌توان از محلول 4/0zineb یا محلول 2/0 درصد به صورت محلولپاشی استفاده نمود.

آماده سازی خاک برای کاشت پنیرک

در فصل پائیز شخم عمیقی زده می‌شود و سپس ۸۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم در هکتار ازت به زمین اضافه می‌شود. در فصل بهار از انجام اعمالی که سبب کاهش رطوبت خاک گردد باید خودداری نمود در این فصل قبل از کاشت باید زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کاشت بذر آماده نمود.

گیاه پنیرک

تاریخ و فواصل کاشت پنیرک


پنیرک بهتر است با غلات و با گیاهان و جنین به تناوب کشت شود. تکرار کشت این گیاه در یک زمین پس از سه سال انجام پذیر است. اواخر اسفند تا اوایل فروردین زمان مناسبی برای کشت مستقیم گیاه است. بذرها در ردیفهایی به فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر باید کشت شوند. برای هر هکتار زمین به سه تا چهار کیلوگرم بذر با کیفیت نیاز می‌باشد.

در صورتی که بذرها به روش کپه ای کشت شوند فاصله ردیفها ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر و فاصله دو بوته در طول ردیف ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر مناسب است. در هر دو رویش عمق بذر در هنگام کاشت یک یا دو سانتیمتر مناسب است. در این روش برای هر هکتار زمین به ۱ تا ۱٫۵ کیلوگرم بذر با کیفیت نیاز است.

کاشت و تکثیر پنیرک


تکثیر پنیرکها از طریق کاشت بذر آن صورت می گیرد و بذر را در اوایل بهار می کارند و ممکن است در پاییز در خزانه کاشته و در بهار به مزرعه منتقل نمود.

تکثیر پنیرک توسط بذر به صورت ردیفی صورت گیرد. بذرها در ردیفهایی به فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر و به عمق ۱ تا ۲ سانتیمتر کشت می‌شوند. پس از کشت ردیفی بذرها در زمین اصلی بلافاصله زمین را باید آبیاری نمود.

چنانچه بذرها به روش کپه‌ای کشت شوند در هر چاله باید پنج تا شش بذر قرارداد و پس از سبز شدن به حذف بوته‌های ضعیف اقدام نمود.

فاصله ردیفهای در این روش ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر و فاصله دو بوته در طول ردیف ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر مناسب است. عمق دو بوته در طول ردیف ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر مناسب است عمق کاشت ۱ تا ۲ سانتیمتر می‌باشد.

داشت پنیرک


در صورتی که بذرها بصورت متراکم در طول ردیفها کاشته شده باشند، باید در مرحله هفت تا هشت برگی به تنک کردن آنها اقدام نمود بطوری که فاصله دو بوته در طول رویش ردیف ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر گردد. این گیاه به اکثر علف کشها حساس است از این رو در طول باید دو تا سه بار اقدام به وجین مکانیکی علفهای هرز نمود.

آبیاری منظم و به موقع نقش عمده‌ای در افزایش عملکرد دارد. از آفات این گیاه قارچ عامل بیماری زنگ است که برای مبارزه با آن می‌توان از محلول ۰٫۴ zineb یا محلول ۰٫۲ درصد به صورت محلول پاشی استفاده نمود.

خواص پنیرک

برداشت پنیرک


در روزهای آفتابی و خشک اوایل تابستان بتدریج برداشت گلهای پنیرک به همراه کاسبرگها صورت می گیرد. گلها را پس از برداشت باید به سبد منتقل کرد و از ایجاد هر گونه فشار به آنها خودداری نمود. برگهای بدون دمبرگ بتدریج توسط کارگر برداشت می‌شوند. بهترین زمان برداشت برگها هنگامی است که گیاهان به گل می‌روند.در این مرحله برگها بیشترین مقدار مواد موثره را دارا می‌باشند.

گلها را پس از برداشت باید به ضخامت دو تا سه بند انگشت بر روی هم قرار داد تا خشک شوند. از قراردادن گلهای پنیرک در آفتاب باید خودداری نمود، زیرا آفتاب تاثیر نامطلوبی بر مواد موثره آن دارد. نسبت گل و برگ تازه به خشک شش به یک و پنج به یک می‌باشد.

خواص و کاربرد پنیرک

در هند از گیاه پنیرک به عنوان داروی لعابدار نرم کننده و خنک کننده استفاده می شود و در موارد ناراحتی های غشاهای مخاطی مجاری ریه و مجاری مثانه و ادرار تجویز می شود. به شکل ضماد نیز در استعمال خارجی برای رفع التهابهای پوست کاربرد دارد.

در مناطق مختلف خاور دور از برگها و گلهای پنیرک که دارای لعاب فراوان است برای نرم کردن سینه و به صورت غرغره برای شست و شوی دهان مصرف می کنند.دارویی برای معالجه برونشیت و ورم حلق و گلو می باشد. به علاوه مدر است و برای معده و طحال نافع می باشد. ۳۰ گرم برگ خشک پنیرک در یک لیتر آب می جوشانند و به عنوان نرم کننده و مسکن می خورند.

از نظر طبیعت پنیرک طبق رأی حکمای طب سنتی کمی سرد و تر است وعده ای آن را معتدل می دانند و در مورد خواص آن معتقدند که پنیرک اعتدال دهنده و ملین است. اخلاط غلیظه را رقیق و اخلاط خیلی رقیق را معتدل می نماید. انسداد مجاری کبد را باز می کند و موجب ازدیاد ترشح ادرار و شیر می شود.

ضماد ساییده برگ آن برای شکستگی اعضا و تحلیل رومخهای گرم و گزیدن زنبور مفیداست. اگر با روغن زیتون مخلوط و تهیه شود برای سوختگی آتش و باد سرخ و گزیدن عقرب نافع است. خوردن دم کرده شاخه و برگ آن با شکر برای سرفه و رفع خشونت صدا که ناشی از حرارت و خشکی باشد و همچنین برای یرقان، شکم روش و سوزش مجرای ادرار مفید است.

تخم آن برای معده های ضعیف مضر است برای رفع عوارض تخم آن باید از رب میوه یا کمپوت میوه استفاده کرد. مقدار خوراک از تخم آن تا ۲۰ گرم است. خوردن دم کرده گل پنیرک برای زخم کلیه و مثانه نافع است و اگر از سر شاخه های گلدار آن استفاده شود برای در روده و مثانه مفیداست.

دم کرده گل پنیرک: ۱۰ گرم گل پنیرک را در ۱ لیتر آب جوش دم کرده و صاف نمایند و به عنوان نرم کننده سینه و سایر خواص آن به تدریج فنجان فنجان بیاشامند.

separator line

بیشتر بخوانید:

روش کاشت و پرورش گل میخک

آموزش کاشت و تکثیر گیاه خوشبوی عطر چای

راهنمای کاشت و پرورش گل ختمی

separator line



این مطلب چقدر مفید بود ؟
5.0 از 5 (1 رای)  
توجه: مطالب پزشکی و سلامت مجله دلگرم ، از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند ، لذا توصیه پزشکی یا درمانی تلقی نمی شوند ، چنانچه مشکل پزشکی دارید حتما برای تشخیص و درمان به پزشک یا متخصص مراجعه کنید.

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits