عفونت ادراری و روشهای پیشگیری از آن

دلیل ابتلا به عفونت ادراری

عفونت ادراری به دو شکل عفونت مثانه و کلیه بروز می‌کند. ادرار با درد از علائم آن و علت اصلی باکتری اشرشیا کولی است. عفونت های مربوط به مجاری ادراری از جمله رایج ترین انواع عفونت ها به شمار می روند که خاصه به واسطه باکتری ایجاد می شوند. کودکان، نوجوانان، خانم ها و آقایان همه می توانند در معرض ابتلا به این نوع عفونت قرار داشته باشند؛ اما در این میان باید توجه داشت که خانم ها نسبت به آقایان بیشتر در معرض ابتلا به این نوع عفونت قرار دارند.

کلیه‌ها، میزنای و مثانه، دستگاه ادراری را تشکیل می‌دهند. محیط دستگاه ادراری باید استریل و فاقد باکتری باشد و وقتی باکتری وارد این محیط می‌شود علائمی در بدن فرد بیمار به وجود می‌آورد که ممکن است ابتدا مشکل چندانی پدید نیاورند، ولی با ازدیاد عامل بیماری زا بتدریج زندگی بیمار دچار اختلال می‌شود و بیمار از حضور در جمع و فعالیت روزانه خود باز خواهد ماند. البته با پیشرفت عفونت ادراری، عوارضی جدی نیز دیده می‌شود که خطرناک است.

عفونت ادراری در زنان بسیار شایع‌تر از مردان است. از هر دو زن تقریبا یک نفرشان در طول زندگی حداقل یک‌بار به عفونت ادراری مبتلا می‌شود. عده‌ زیادی از زنان نیز به ‌طور مداوم با این بیماری دست‌ به‌گریبان‌اند. همچنین میزان شیوع در زنان متاهل بیش از زنان مجرد است، چون با ازدواج، فلور نرمال واژن زن تغییر کرده (واژن فاصله اندکی با پیشابراه دارد) و این نیز عاملی برای بروز عفونت در زنان است.

عفونتهای ادراری به دو دسته عفونتهای قسمت تحتانی مجاری ادراری (سیستیت) و عفونت های قسمتهای فوقانی مجاری ادراری (پیلونفریت) تقسیم می گردد.

از یک جنبه ای دیگر نیز عفونت های ادراری دسته بندی می شوند به این صورت که آنها را به عفونت های ادراری مشکل دار و عفونت های ادراری بدون مشکل تقسیم بندی می کنند. عفونت های ادراری بدون مشکل، عفونت ادراری در فردی است که مشکل زمینه ای از نظر ساختمانی و آناتومی و عصبی و عملکردی در مجاری ادراری نداشته باشد اما در موارد عفونت های ادراری مشکل دار اشکالات ساختاری و ساختمانی و یا عملکردی در سیستم مجاری ادراری مثل وجود سنگ یا سوند ادراری یا تنگی های مجاری دیده میشود. همچنین عفونت های ادراری در بچه ها، مردان، زنان باردار ، بیماران بستری در بیمارستان و یا مراکز نگهداری را نیز شامل می شود.

علائم عفونت ادراری معمولاً شامل التهاب مکرر برای ادرار کردن، ادرار کم، سوزش هنگام ادرار، تغییر رنگ ادرار، درد شکم، تب، تهوع و استفراغ می‌باشد. این بیماری باید سریعاً درمان شود تا عفونت به کلیه‌ها آسیب نرساند.

علائم عفونت ادراری

• علائم مربوط به دستگاه ادراری تحتانی (عفونت مثانه) عبارتند از: درد در بالای استخوان شرمگاهی یا پایین کمر، دفع ادرار همراه با درد و یا تکرر ادرار یا اضطرار برای ادرار (یا هر دو)
• علائم مربوط به دستگاه ادراری فوقانی (عفونت کلیه) عبارتند از: تب، حالت تهوع و استفراغ، درد پهلو، ادرار خونی (به ندرت) به همراه علائم مربوط به عفونت دستگاه ادراری تحتانی. این علائم در افراد مسن و یا بسیار کم سن و سال ممکن است مبهم و یا نامشخص باشند.
• علائم ادرای در کودکان: در کودکان خردسال، ممکن است تنها علامت عفونت دستگاه ادراری (UTI) تب باشد. به دلیل فقدان علائم واضح‌تر، وقتی دختران کوچک‌تر از دو سال و یا پسران ختنه نشده کوچکتر از یک سال دچار تب می‌شوند، بسیاری از انجمن‌های پزشکی توصیه می‌کنند که کشت ادرار صورت بگیرد. ممکن است نوزادان خوب غذا نخورند، استفراغ کنند، بیشتر بخوابند، و یا نشانه‌های یرقان را از خود نشان دهند. در نونهالان، ممکن است بی‌اختیاری ادرار (از دست دادن کنترل مثانه) رخ دهد. در کودکان، عفونت‌های دستگاه ادراری با ریفلاکس مثانه به حالب (حرکت‌های غیرطبیعی ادرار از مثانه به حالب‌ها یا کلیه‌ها) و یبوست ارتباط دارد و هنگامی که عفونت دستگاه ادراری با تب همراه باشد، عفونت دستگاه ادراری فوقانی تلقی می‌گردد.

علت بروز عفونت ادراری چیست؟

عامل اصلی هر دو نوع عفونت مذکور اشرشیا کولی (اشرشیا کولی، نوعی باکتری گرم منفی از خانواده انتروباکتریاسه ‌است که بطور شایع در روده جانوران خونگرم وجود دارد) است که به‌طور معمول از طریق مجرای خروجی مثانه وارد آن می‌شود. (اعتقاد بر این است که این باکتری معمولاً از روده به مجرای خروجی مثانه منتقل می‌شود، و خطر این مسئله در زنان به علت آناتومی آن‌ها بیشتر است.) با این حال ندرتاً باکتری‌های دیگر، ویروس‌ها یا قارچ نیز ممکن است موجب آن شوند. عفونت‌های دستگاه ادراری معمولاً در زنان نسبت به مردان بیشتر رخ می‌دهد، به طوری که نیمی از زنان در طول زندگی خود حداقل به یک عفونت مبتلا می‌شوند. زیرا در زنان مجرای خروجی مثانه بسیار کوتاه‌تر بوده و به مقعد نزدیک‌تر است. عوامل دیگری که باعث عفونت ادراری می‌گردند شامل موارد زیر است:

• رابطه جنسی: در زنان جوان فعال از نظر جنسی، فعالیت جنسی علت ۷۵-۹۰٪ عفونت‌های مثانه است و خطر عفونت با تعداد دفعات آمیزش جنسی رابطه دارد.
• مصرف انواع خاص وسایل پیشگیری از بارداری: استفاده از اسپرم‌کش و دیافراگم برای پیشگیری از بارداری، جدای از تعداد دفعات آمیزش جنسی خطر ابتلا به UTI را افزایش می‌دهد.
• بعد از دوران یائسگی: بعد از دوران یائسگی، عفونت ادراری به دلیل کمبود استروژن ممکن است شدیدتر شود.
• سوند ادراری: سوند ادراری خطر ابتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری را افزایش می‌دهد.
• سابقه خانوادگی
• دیابت: دیابت و سایر بیماری‌ها می‌توانند باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن شده و در نتیجه باعث خطر عفونت‌های ادراری می‌شود.
• ختنه نشده بودن: در میان کودکان، شیوع عفونت‌های دستگاه ادراری در پسران ختنه نشده با سن کمتر از سه ماه بیشترین میزان بوده و سپس دختران کمتر از یک سال در رده دوم قرار دارند.
• داشتن پروستات بزرگ و سنگ کلیه: سنگ کلیه و یا پروستات بزرگ شده باعث حبس ادرار در مثانه و در نتیجه ابتلا به عفونت ادراری می‌شود.

چه کسانی بیشتر در معرض عفونت ادراری هستند؟

برخی از زنان بنابه دلایل ژنتیکی مستعد ابتلا به عفونت ادراری هستند و برخی دیگر به‌علت ناهنجاری‌های ساختاری مجاری ادراری نسبت به ابتلا به این بیماری مستعدترند. زنان مبتلا به دیابت نیز بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به عفونت ادراری قرار دارند،‌ زیرا سیستم ایمنی این افراد در مقابله با عفونت‌هایی مانند عفونت ادراری ضعیف‌تر است. عوامل دیگری که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از بارداری، اِم اِس و هر عامل دیگری که روی جریان ادرار تأثیر بگذارد، مانند سنگ کلیه، سکته و آسیب نخاعی.

عوارض عفونت ادراری

زمانیکه عفونت ادراری به موقع و بدرستی درمان شود، کم‌تر باعث ایجاد مشکل می‌شود. اما در صورت درمان نشدن، عفونت دستگاه ادراری باعث مشکلات جدی می‌شود. عوارض عفونت ادراری شامل:

• عفونت عودکننده، بخصوص در زنانی که سه بار و بیشتر دچار عفونت ادراری شده‌اند.
• آسیب دیدگی دائمی کلیه که بخصوص در کودکان شایع‌تر می‌باشد.
• افزایش خطر زاییدن کودک کم وزن و یا زایمان زودرس.

تشخیص عفونت ادراری

در موارد روشن، می‌توان تنها بر اساس علائم نسبت به تشخیص و درمان اقدام کرد و نیازی به تأیید بیشتر از طریق آزمون‌های آزمایشگاهی نیست.در موارد پیچیده یا مشکوک، ممکن است تأیید تشخیص از طریق آنالیز ادرار و جستجو به‌دنبال حضور نیتریت در ادرار، سلولهای سفید خون (لکوسیت‌ها)، یا لکوسیت استراز مفید باشد. یکی دیگر از آزمایش‌ها، یعنی آزمایش میکروسکوپی ادرار به دنبال حضور سلول‌های قرمز خون، سلول‌های سفید خون، یا باکتری می‌گردد . کشت ادرار در صورتی مثبت تلقی می‌شود که تعداد کلنی‌های باکتریایی بزرگتر یا مساوی به ۱۰۳ واحد تشکیل‌دهنده کلنی در هر میلی‌لیتر ارگانیسم متداول در دستگاه ادراری باشد.

حساسیت آنتی بیوتیکی را نیز می‌توان با این کشت آزمایش کرد، و از این حیث در انتخاب درمان آنتی بیوتیکی مفید است.با این حال ممکن است درمان آنتی بیوتیکی در زنانی که نتیجه کشت آن‌ها منفی است باز هم به بهبود منجر شود . چرا که علائم می‌توانند مبهم باشند و تشخیص بیماری می‌تواند در افراد مسن بدون آزمایش‌های قابل اعتماد مربوط به عفونت‌های دستگاه ادراری، مشکل باشد.

راه‌های پیشگیری از عفونت ادرای

تعدادی از اقداماتی که تأثیر آن‌ها بر دفعات بروز عفونت دستگاه ادراری به اثبات نرسیده عبارتند از

• استفاده از قرص‌ های ضدبارداری یا کاندوم
• ادرار کردن بلافاصله پس از مقاربت
• نوع لباس زیر مورد استفاده، شیوه‌های بهداشت شخصی پس از ادرار کردن و یا مدفوع کردن، و یا این که آیا فرد به‌طور معمول حمام می‌کند یا دوش می‌گیرد. به همین ترتیب با فقدان شواهد مربوط به اثر نگهداشتن ادرار، استفاده از نوار بهداشتی، و شستشوی واژن مواجه هستیم.

در افراد مبتلا به عفونت‌های مکرر، می‌توان از دوز پایین آنتی بیوتیک‌ها به‌عنوان اقدام پیشگیرانه استفاده کرد. در موارد غیرپیچیده، عفونت‌های دستگاه ادراری را می‌توان به‌راحتی با مصرف آنتی بیوتیک در یک دوره کوتاه درمان کرد، اگرچه مقاومت در برابر بسیاری از آنتی بیوتیک‌های مورد استفاده برای درمان این بیماری در حال افزایش است. در موارد پیچیده، ممکن است لازم باشد دوره‌های درمان طولانی‌تر شوند و یا نیاز به تزریق آنتی بیوتیک وریدی باشد. در صورتی که علائم در طی دو یا سه روز بهبود پیدا نکرد، لازم است آزمایش‌های تشخیصی بیشتری انجام گردد. در زنان، عفونت‌های دستگاه ادراری شایع‌ترین شکل عفونت‌های باکتریایی است و هر سال ۱۰٪ به میزان عفونت‌های دستگاه ادراری افزوده می‌شود.

درمان عفونت ادراری

مهمترین مبنای درمان استفاده از آنتی بیوتیک‌ها است. گاهی اوقات در طول چند روز اول علاوه بر آنتی بیوتیک، فنازوپیریدین تجویز می‌شود تا به تسکین سوزش و رفع اضطرار ناشی از عفونت مثانه کمک کند. با این حال، با توجه به مشکلات ایمنی ناشی از استفاده از آن و به ویژه افزایش خطر ابتلا به متهموگلوبینمی (میزان متهموگلوبین بالاتر از سطح عادی در خون) استفاده مداوم از آن توصیه نمی‌شود. ممکن است استامینوفن (پاراستامول) نیز برای تب استفاده شود.

در زنانی که عفونت دستگاه ادراری ساده به‌طور مکرر در آن‌ها رخ می‌دهد، تنها در صورتی که درمان اولیه با شکست مواجه گردد، ممکن است خود درمانی پس از بروز علائم و پیگیری پزشکی منجر به بهبود شود. نسخه آنتی بیوتیک را می‌توان از طریق تلفن به داروساز اعلام کرد.

عفونت‌های غیرپیچیده را می‌توان تنها بر اساس علائم تشخیص داد و درمان کرد. آنتی بیوتیک‌های خوراکی نظیر تری‌متوپریم/سولفامتوکسازول (TMP / SMX) ، سفالوسپورین‌ها، نیتروفورانتوئین و یا فلوروکینولون زمان بهبود را به‌طور قابل ملاحظه‌ای کوتاه می‌کنند و به همان اندازه مؤثر هستند. معمولاً یک دوره درمان سه روزه با تری‌متوپریم،TMP/SMX یا یک فلوروکینولون کفایت می‌کند، حال آن که درمان با نیتروفورانتوئین به ۵ - ۷ روز زمان نیاز دارد. با شروع درمان، علائم باید در عرض ۳۶ ساعت بهبود پیدا کند.

در حدود ۵۰٪ از افراد بدون درمان طی چند روز یا چند هفته بهبود می‌یابند. انجمن بیماری‌های عفونی آمریکا استفاده از فلوروکینولون به‌عنوان نخستین درمان را به دلیل نگرانی از ایجاد مقاومت در برابر این دسته از داروها توصیه نمی‌کند. با وجود هشدار مذکور، در اثر استفاده وسیع از تمام این داروها، مقاومت‌هایی در برابر آن‌ها به‌وجود آمده است. در برخی از کشورها تری متوپریم به تنهایی معادلTMP/SMX محسوب می‌شود. در عفونت‌های ساده دستگاه ادراری در کودکان، آن‌ها اغلب به یک دوره سه روزه آنتی بیوتیک پاسخ می‌دهند.

درمان عفونت ادراری بدون نیاز به دارو

افراد می‌توانند با رعایت نکات زیر، برای درمان عفونت ادراری کمتر به دارو احتیاج پیدا کنند

• سعی کنید مصرف مایعات را زیاد کنید تا زودبه‌زود به دستشویی بروید تا عفونت های موجود در دستگاه ادراری‌تان خارج شود.
• حمام بروید و از دوش آب داغ استفاده کنید. اگر چه این روش از نظر پزشکان و محققان علوم پزشکی ثابت نشده است، اما بسیاری از افراد مبتلا به عفونت دستگاه ادراری بعد از حمام آب داغ احساس کاهش خارش و سوزش و درد را اعلام می‌کنند.
• مصرف مرکبات و غذاهای حاوی ویتامین ث را در برنامه غذایی خود قرار دهید. این نوع مواد به دلیل داشتن خاصیت اسیدی، بسیاری از عفونت‌های دستگاه ادراری را از بین می‌برند.
• افراد مبتلا به عفونت اداری می‌توانند با نوشیدن آب قره قات و یا زغال اخته بسیاری از باکتری‌های عفونت ادراری را از بین ببرند.
• از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار و غذاهای تند و پرادویه اجتناب کنید.
• از مصرف الکل و سیگار جدا خودداری کنید.
• اگر درد و سوزش ناحیه دستگاه ادراری بیش از 24 ساعت به طول انجامید، حتما نزد پزشک متخصص کلیه و مجاری ادرار بروید.
• اگر چه رعایت نکته‌های مطرح شده در بالا بسیار ضروری است، اما اگر علایم بیماری پس از مدتی از بین نرفتند، برای جلوگیری از ابتلا به عفونت مزمن (طولانی مدت) ادراری و یا جلوگیری از انتقال عفونت به بخش‌های دیگر بدن مثل کلیه، باید سریعا اقدامات پزشکی انجام گیرد.

بیشتر بخوانید:

همه چیز در مورد عفونت کلیه

عفونت قارچی واژن و راههای پیشگیری از آن

عفونت باکتریایی و روشهای ساده درمان خانگی آن

گردآوری توسط بخش سلامت

مجله دلگرم