طحال و بیماریهای مربوط به آن

طحال چیست و چه بیماریهایی آنرا درگیر می کند؟

طحال اندامی است که در زیر قفسه سینه در سمت چپ واقع شده است. بسیاری از بیماری‌ها اعم از عفونت‌ها، بیماری‌های کبدی و برخی سرطان‌ها، می‌توانند موجب بزرگ‌شدگی طحال تحت عنوان اسپلنومگالی شوند. بزرگ‌ شدگی طحال معمولاً علائمی به‌همراه نداشته و اغلب طی معاینه‌ فیزیکی عادی تشخیص داده می‌شود. به این صورت که پزشک احساس می‌کند طحال مورد معاینه، اندازه‌ طبیعی ندارد. سپس تصویربرداری‌ها و آزمایش‌های خون مورد نیاز برای تشخیص علت بزرگ‌شدگی انجام می‌گیرد. درمان اسپلنومگالی بیش‌تر بر عامل بروز آن تمرکز دارد. برداشت طحال با جراحی معمولاً اولین گزینه درمانی نیست؛ اما گاهی توصیه می‌شود.

وزن طحال، در بالغین 75 تا 150 گرم است و درهر دقیقه، حدوداً 300 میلی لیترخون از طحال عبور می كند . بنابراین طحال یك بافت كاملاً پرخون محسوب می شود. طحال در دوران مختلف زندگی وظایف كاملاً متفاوتی را بر عهده می گیرد.
امروزه بیماریهای طحال در رده شایعترین بیماریها نیست، در واقع عضو طحال به عنوان یک عضو سحرامیز در ترتیب دادن و انجام فاگوسیتوز موثر اریتروسیتها، وارد کردن دوباره آهن به چرخه، به دام اندختن و تخریب پاتوژن ها، القای ایمنی اکتسابی، مخزن سلولهای خونی و پلاکتها، تنظیم حجم پلاسما و هماتوپویزیس شناخته می شود. البته هر یک از این فعالیتها مربوط به یک بخش از طحال است به نحوی که این هماهنگی و تطابق در هیچ عضو دیگری دیده نمی شود.

عملکرد طحال در بدن

• پاکسازی موجودات نفوذ کننده در خون (باکتری ها)
• ذخیره سازی خون
• تولید آنتی بادی برای سیستم ایمنی بدن
• حذف سلول های غیر طبیعی خون
• پاکسازی میکروارگانیسم ها و آنتی ژن های ذرات از جریان خون
• مکمل فعال سازی و توفسین (تتراپپتید ایمنی)

وظایف طحال در دوران جنینی

در دوران جنینی و در ماه های پنجم تا هشتم بارداری، طحال به عنوان یك مركز خون ساز عمل می كند و گلبول های سفید و قرمز خون را می سازد. پس از تولد، با انتقال مراكز خون سازی به مغز استخوان، این فعالیت طحال خاموش می شود. در عین حال، قابلیت تبدیل به بافت های خون ساز همواره در طحال باقی می ماند و در برخی بیماری ها كه با درگیركردن مغز استخوان، باعث مهار ساختن سلول های خونی می شوند ، سلولهای طحال مجدداً شروع به فعالیت خونسازی می كنند. این فعالیت طحال، معمولاً فاقد ارزش بالینی است و تنها موجب بزرگ شدن بیش از حد طحال و بروز عوارض ناشی از آن می شود.

وظایف طحال پس از تولد

در دوران پس از تولد و در سنین كودكی، طحال یك منبع عمده و محل استقرار سلول های لنفوسیتB محسوب می شود و نقش مهمی را در پاسخ های ایمنی بدن ایفا می كند. لنفوسیت هایB كه در طحال استقرار یافته اند، در پاسخ به میكروب ها و عوامل خارجی، شروع به ترشح پادتن یا آنتی بادی می كنند.
به نظر می‌رسد طحال به عنوان عضو موثر سیستم ایمنی بدن و نیز عامل حذف سلولهای فرسوده خونی، همچنین به عنوان یک عضو موثر بر فعالیت اعضای اصلی مانند کبد و معده و روده و... دارای اهمیت بسزایی در بسیاری از بیماری‌های اعضای فوق و نیز مواردی چون بحران‌ها، تغییر رنگ پوست، اختلالات اشتها، بی‌خوابی‌ها و ... باشد که در این صورت توجه به علائم این عضو در تشخیص و درمان بیماری‌های فوق کمک کننده است.

بیماری‌های طحال

• اسپلنومگالی: بزرگ شدن بیش از حد طحال
• هایپراسپلنیسم: فعالیت بیش از حد طحال
• آسپلنیسم: نبودن طحال یا فقدان کارکرد آن
• سرطان طحال

اسپلنومگالی (بزرگ شدن طحال)

عفونت‌ها و بیماری‌های متعددی می‌توانند موجب بروز اسپلنومگالی گردند. این بزرگ‌شدگی بر اساس نوع درمان ممکن است موقتی باشد. از عوامل مربوطه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت‌های ویروسی هم‌چون مونونوکلئوز
• عفونت‌های باکتریایی مانند سیفلیس یا عفونت داخلی‌ترین لایه‌ی پوشاننده‌ی قلب (اندوکاردیت)
• عفونت‌های انگلی نظیر مالاریا
• سیروز کبدی و دیگر بیماری‌های مؤثر بر کبد
• انواع مختلف کم‌خونی‌های همولیتیک (نوعی کم‌خونی همراه با تخریب گلبول‌های قرمز در مراحل اولیه)
• سرطان‌‌های خون مانند لوسمی، نئوپلاسم‌های میلوپرولیفراتیو و لنفوم‌هایی مانند بیماری هوچکین
• اختلالات متابولیک مانند بیماری گوشه و بیماری نیمن‌پیک
• افزایش فشار در ورید‌های طحال و کبد یا وجود لخته در این وریدها

از جمله علائم بزرگ شدن طحال می‌توان موارد زیر را نام برد:

• سوء هاضمه یا احساس ناراحتی گوارشی پس از خوردن مواد غذایی
• احساس درد و حساسیت در اطراف ناحیه طحال، در سمت چپ بالای شکم
• احساس درد در شکم که تا شانه سمت چپ امتداد پیدا می‌کند
• درد هنگام تنفس عمیق
• پایین بودن سطح انرژی
• خستگی مزمن
• زردی پوست بدن بویژه صورت
• کم خونی
• کاهش وزن بدون علت
• عفونت‌های مکرر بویژه در ناحیه گوش، مجاری ادراری، تنفسی و یا عفونت‌های سینوسی
• خونریزی و بروز کبودی به میزان زیاد در بدن

از جمله عوارض بالقوه‌ اسپلنومگالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت: طحال بزرگ‌شده با کاهش تعداد گلبول‌های قرمز سالم، پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید جریان خون، منجر به بروز مکرر عفونت‌ها می‌شود. آنمی و افزایش خون‌ریزی نیز محتمل است.
• پارگی طحال: حتی طحال سالم نیز نرم و آسیب‌پذیر است؛ به‌خصوص در تصادفات. احتمال پارگی در اسپلنومگالی بالا بوده و متعاقب پارگی، وقوع خون‌ریزی شدید در حفره‌ی شکمی، زندگی فرد را به مخاطره می‌اندازد.

تشخیص اسپلنومگالی

بزرگ‌شدگی طحال معمولاً طی معاینه‌ی فیزیکی تشخیص داده می‌شود. پزشک اغلب با معاینه‌ی آهسته‌ی سمت چپ قسمت فوقانی شکم متوجه این عارضه می‌گردد. اگرچه در برخی افراد -به‌خصوص افراد لاغر- طحال بزرگ‌شده طی معاینه، سالم و دارای اندازه‌ی طبیعی تلقی می‌شود. سپس پزشک از یک یا تعدادی از تست‌های زیر برای تأیید تشخیص خود استفاده می‌کند:

• آزمایش‌های خون مانند شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) برای ارزیابی تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در جریان خون
• سونوگرافی یا اسکن برش‌نگاری کامپیوتری (CT) برای تعیین اندازه‌ی طحال و بررسی احتمال اعمال فشار ناشی از بزرگ‌شدگی آن بر روی اندام‌های مجاور
• تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) به‌منظور پی‌گیری و ردیابی جریان خون طحال

انجام تست‌های تصویربرداری همیشه برای تشخیص اسپلنومگالی لازم نیست؛ اما در صورت توصیه‌ی پزشک، در حالت کلی اقدام خاصی در جهت آمادگی انجام سونوگرافی یا MRI موردنیاز نمی‌باشد. در ارتباط با CT اسکن نیز ممکن است پرهیز از خوردن به مدت چند ساعت قبل از انجام پروسه توصیه گردد. دیگر اقدامات لازم در زمینه‌ی آماد‌ه‌سازی نیز توسط پزشک ارائه می‌شود.

درمان اسپلنومگالی

• درمان بزرگ‌شدگی طحال بیش‌تر بر علت اصلی بروز آن تمرکز دارد. به‌عنوان مثال، در صورت وجود عفونت باکتریایی، درمان شامل تجویز آنتی‌بیوتیک خواهد بود.
• اگر اسپلنومگالی عوارض جدی به دنبال داشته یا عامل آن غیر قابل تشخیص و درمان باشد، جراحی برداشت طحال (اسپلنکتومی) به‌عنوان یک گزینه‌ی درمانی مطرح می‌گردد.

هایپراسپلنیسم (فعالیت بیش از حد طحال)

گاهی طحال، عملكرد پاكسازی خون را بیش از حد لازم انجام می دهد و نه تنها سلول های معیوب و فرسوده را از گردش خون خارج می كند، بلكه بسیاری از سلول های سالم را نیز از بین می برد. این حالت كه "هایپراسپلنیسم" نامیده می شود، از مواردی است كه برداشتن طحال ، به بهبود بیماری می انجامد.

آسپلنیسم ( نداشتن طحال)

هر فردی می تواند بدون طحال به زندگی خود ادامه دهد، اما از آنجا که این گونه افراد بیشتر در معرض ابتلا به انواع عفونت ها قرار دارند باید پیش از عمل جراحی به آنها واکسن ذات الریه چند ظرفیتی طبق دستورالعمل خاصی تزریق شود.این واکسن ها از بروز عفونت خون، استخوان و مفاصل در این افراد جلوگیری می کند.

همچنین این افراد نه تنها باید از سفر به مناطقی که احتمال ابتلا به بیماری مالاریا در آنجا وجود دارد اجتناب کنند، بلکه باید بهداشت فردی خود را با دقت و حساسیت بیشتری حفظ و سعی کنند تا از مواجهه با افراد مبتلا به بیماری های عفونی دوری کنند.

سرطان طحال

در اغلب موارد، سرطان از طحال شروع نمی شود و معمولا از دستگاه لنفاوی آغاز می گردد که لنفوم نام دارد. لنفوم نوعی سرطان خون است که در قسمتی از سیستم لنفاوی شروع می شود و به مناطق دیگر آن از جمله طحال حمله می کند و آن را درگیر می کند .
نوع دیگری از سرطان خون، لوسمی نام دارد که از مغز استخوان شروع می شود و به مناطق دیگر مانند طحال حمله می کند و سبب بروز سرطان طحال می شود
سرطان های دیگری مانند سرطان ریه ، سرطان معده ، سرطان پانکراس (لوزالمعده)، سرطان کبد و سرطان روده بزرگ نیز می توانند متاستاز پیدا کرده (پخش شوند) و طحال را نیز درگیر کنند.

علایم سرطان طحال، مبهم هستند و بسیار شبیه علایم سرماخوردگی می باشند:

• احساس درد و پری در قسمت فوقانی چپ شکم : درد شکم به دلیل بزرگ شدن طحال ایجاد می شود .
• احساس خستگی : خستگی می تواند در اثر کاهش تعداد گلبول های قرمز خون باشد .
• تب و لرز : پزشکان علت بروز تب را در اثر ناتوانی طحال در تولید لنفوسیت ها می دانند، زیرا لنفوسیت ها با عفونت ها مبارزه می کنند .
• درد استخوان و درد مفاصل
• خونریزی
• کبودی نقاط مختلف بدن
• ابتلا به عفونت های مکرر
• فرد در طول شب عرق می کند
• ورم گره های لنفاوی
• کاهش وزن بدون علت
• کاهش اشتها : در نتیجه با گذشت زمان، فرد مبتلا دچار کاهش وزن می شود.
• خارش پوست : خارش های شدید دست و پا یکی دیگر از علائم سرطان طحال می باشد و ممکن است در طول شب بدتر شود . این علامت می تواند در اوایل بروز بیماری ایجاد شود .

عوامل بالقوه ابتلا به سرطان طحال

• افزایش سن
• برخی بیماری های عفونی
• تضعیف سیستم ایمنی بدن توسط بیماری هایی مثل ایدز، مصرف داروهای پیوند عضو
• ابتلا به سرطان های مختلف و تحت درمان بودن برای آنها مثل شیمی درمانی
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص
• سابقه خانوادگی ابتلا به لنفوم و لوسمی
• سابقه ابتلا به بیماری های خونی
• قرار گرفتن در معرض اشعه

بیشتر بخوانید:

اسپلنومگالی(بزرگ طحالی) چیست؟

روش های درمان طب سنتی برای ورم طحال چیست؟

گردآوری توسط بخش سلامت

مجله دلگرم