انواع بیماری‌های واگیردار و راه های پیشگیری از ابتلا به آنها

بیماری‌های واگیردار و انواع شایع آنها

بیماری‌های واگیردار یا مسری بیماری‌هایی هستند که می‌توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند. بیماریهای واگیردار یا قابل انتقال به بیماریهایی گفته می شود که در آن یک عامل بیماری زا به طور مستقیم یا غیر مستقیم از یک شخص به شخص دیگر یا به وسیله حشرات، جوندگان و یا ناقلان غیرزنده (مثلاً خاک) به فرد دیگر منتقل می شوند.

تماس مستقیم فیزیکی و یا تماس با ترشحات بدن فرد آلوده، راه‌های معمولی هستند که یک بیماری می تواند سرایت کند. از سوی دیگر، بعضی از بیماریها و اختلالات نیازمند حالت خاصی از انتقال بین فرد آلوده و دیگر افراد می‌باشند.

اگرچه با توسعه فرهنگی و بهداشتی کشورها بیشتر بیماریهای واگیردار تحت کنترل درآمده اند و در مواردی مانند آبله باعث ریشه کنی این بیماریها شده است ولی هنوز در بسیاری از کشورهای توسعه نیافته قسمت اعظم بیماریهای شایع بیماریهای واگیردار محسوب می گردد که از بین آنها می توان به ایدز و هپاتیت B اشاره کرد.

اهمیت بیماریهای واگیردار

به علل زیر بیماریهای واگیردار اهمیت فوق العاده ای دارند :
1- از شخصی به شخص دیگر قابل انتقال بوده، بنابراین از جنبه شخصی خارج می شوند و جنبه عمومی پیدا می کنند.
2- بیشتر آنها قابل پیشگیری هستند (واکسیناسیون، بهداشت محیط، بهداشت شخصی)
3- معمولاً با آنتی بیوتیکهای موجود قابل درمان هستند.
4- هنوز در بسیاری از کشورها مساله مهم بهداشتی را تشکیل می دهند (به علت کثرت موارد).

راههای ورود میکروبها به بدن

میکروبها از راههای زیر وارد بدن انسان شده، ایجاد بیماری می کنند :
1- دستگاه تنفس : به وسیله استنشاق (سل، آنفلوآنزا)
2- دستگاه گوارش : از راه خوردن آب، غذا و شیر آلوده (حصبه، وبا، تب مالت)
3- دستگاه ادراری، تناسلی : تماسهای جنسی (بیماریهای آمیزشی مانند سوزاک و سفلیس، ایدز)
4- پوست و مخاط: تلقیح به وسیله زخمها، اجسام تیز، سرنگ آلوده (کزاز، یرقان)
5- خون: انتقال خون حاوی میکروب و انگل های خونی (یرقان، مالاریا)

راههای انتقال بیماری

سرایت و انتقال بیماریهای واگیردار به سه طریق انجام می شود :
1- سرایت مستقیم : از طریق تماس نزدیک بین شخص سالم و شخص بیمار، بیماری منتقل می شود؛ مثل گریپ، سرخک، سل و یا اینکه شخص سالم با شخص حامل بیماری که بظاهر سالم است، تماس حاصل می کند؛ مثل : بیماری حصبه.

2- سرایت غیر مستقیم : در این نوع سرایت، شخص الوده، آب ، غذا، شیر و غیره را آلوده می کند و فرد سالم با استفاده از این مواد آلوده به بیماری مبتلا می شود. مثلاً شخص مبتلا به حصبه یا زردی یرقان (هپاتیت عفونی) یا شخص سالم حامل میکروب حصبه مقدار زیادی میکروب از راه مدفوع دفع می کند؛ اگر اصول بهداشت رعایت نشود و مخزن زیرزمینی آب آشامیدنی بهداشتی نبوده، به فاضلاب ارتباط داشته باشد، اشخاص مستعد از راه خوردن آب حاوی میکروب حصبه، آلوده و مبتلا می شوند. مگس نیز می تواند غذا را آلوده به میکروب حصبه کند.

3- سرایت با واسطه : در این طریق، انتقال بیماری بین عفونت و میزبان نهایی با واسطه یک موجود زنده دیگر (حشرات و ... ) انجام می پذیرد. مثلاً انگل مالاریا باید در بدن پشه آنوفل، عامل مولد تیفوس در بدن شپش و یا عامل مولد طاعون چند روزی در بدن کک بماند و تغییر و تکامل پیدا کند تا بتواند در انسان تولید بیماری مالاریا، تیفوس و طاعون کند. بنابراین پشه آنوفل، شپش و کک میزبان واسطه و انسان میزبان نهایی است.

انواع بیماری‌های مسری

بیماری‌های واگیردار می‌توانند بر اساس شیوه‌های انتقال‌شان طبقه‌بندی شوند.

بیماری‌هایی که از طریق تماس مستقیم سرایت می‌کنند:
برخی بیماریهایی که از طریق هوا منتقل می‌شوند، به وسیله‌ی قطرات کوچکی که به هنگام عطسه یا سرفه‌ی عفونی فرد بیمار در هوا پاشیده می‌شود، سرایت می‌کنند. بسیاری از بیماری‌های تنفسی به این شکل سرایت می‌کنند. برای مثال، سل، برونشیت، دیفتری، خروسک یا کروپ (croup)، سرخک، تب مخملک، و سیاه سرفه از این دست می‌باشند. بیماری‌های پوستی مسری نیز از طریق تماس مستقیم منتقل می‌شوند.

بیماری‌های آمیزشی یا مقاربتی:

بیماریهای آمیزشی می‌توانند از طریق برقراری رابطه جنسی منتقل شوند. برخی از این بیماریها همچنین از مادر باردار به کودک خود منتقل می‌شوند. HIV یا ایدز نمونه‌ای از بیماری‌های آمیزشی می‌باشد.

بیماری‌هایی که از طریق مدفوع منتقل می‌شوند:

بیماری‌های خاصی می‌توانند با مصرف آب یا غذای آلوده منتقل شوند. گاهی اوقات این بیماری‌ها هنگامی که آلودگی در مقیاس بزرگ رخ می‌دهد، به بیماری‌های همه‌گیر تبدیل می‌شوند. اسهال، وبا، و برخی از انواع اسهال و استفراغ یا گاستروآنتریت نمونه‌های از آن هستند.

بیماری‌هایی که از طریق حشرات بیماری‌زا و پاتوژن‌ها (عوامل بیماری‌زا) انتقال می‌یابند:

بسیاری از بیماری‌های واگیردار توسط حشرات ناقل بیماری و پاتوژن موجود در یک منطقه خاص سرایت می‌کنند. مالاریا، مننژیت، طاعون، تیفوس، کزاز، و تب زرد نمونه‌هایی از این مورد هستند. این بیماری‌ها معمولاً در مناطق گرمسیری استوایی و نیمه حاره‌ای یافت می‌شوند.

فهرستی از بیماری‌های واگیردار

در ذیل فهرستی از بیماری‌های بسیار مسری آورده شده است. این فهرست، لیست کامل و جامعی نمی‌باشد.

پای ورزشکار (foot Athlete's): همچنین تحت عنوان عفونت قارچی پا شناخته شده که یک عفونت قارچی پا به حساب می‌آید. این عفونت از طریق تماس مستقیم (پوست به پوست) و همچنین تماس غیر مستقیم (تماس با اشیاء آلوده) منتقل می‌شود.

مننژیت باکتریایی: این بیماری عفونت یا التهاب مننژ مغز و نخاع به دلیل باکتری می‌باشد. این باکتری می‌تواند از فردی به فرد دیگر از طریق تماس ترشحات بدن منتقل شود.

شانکروئید: یک بیماری آمیزشی (STD) ناشی از باکتری است که به وسیله‌ی زخم در ناحیه تناسلی مشخص می‌شود. این بیماری از طریق تماس با زخم باز سرایت می‌کند.

آبله مرغان: این بیماری عفونت ناشی از ویروس هرپس واریسلا زوستر بوده که از طریق تماس با فرد مبتلا سرایت می‌کند.

کلامیدیا: یک بیماری آمیزشی (STD) ناشی از باکتری کلامیدیا تراکوماتیس می‌باشد. و از طریق تماس جنسی انتقال می‌یابد.

سرماخوردگی:یک عفونت دستگاه تنفسی فوقانی ناشی از ویروس می‌باشد. این بیماری به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.

ورم ملتحمه (Conjunctivitis): یک عفونت چشمی است، که از ویروس یا باکتری ناشی می‌شود. این بیماری بسیار مسری بوده و می‌تواند به راحتی منتقل شود.

عارضه‌ی خرچنگی (Crabs): همچنین با نام شپش ناحیه تناسلی شناخته می‌شود و در بین موهای ناحیه تناسلی در انسان یافت می‌شود. این یک بیماری آمیزشی مسری (STD) است.

خروسک: عفونت نای و حنجره که مسری بوده و می‌تواند به راحتی در تماس با ترشحات بینی انتقال یابد.

کریپتوسپوریدیوزیس: یک بیماری عفونی دستگاه گوارش ناشی از یک انگل شناخته شده تحت عنوان کریپتوسپوریدیوم بوده که بسیار مسری است.

دیفتری: این بیماری، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (بینی و گلو) بوده که از کورینه باکتریوم دیفتریه ناشی می‌شود. این بیماری بسیار مسری است.

آنسفالیت: بیماری التهابی مغز است که از عفونت ویروسی نشأت می‌گیرد. و در برخی موارد می‌تواند مسری باشد.

آنفولانزا: بیماری دستگاه تنفسی ناشی از عفونت ویروسی است. که بسیار مسری بوده و می‌تواند از فردی به فرد دیگر از طریق سیالات تنفسی موجود در هوا سرایت کند.

ژیاردیازیس: عفونت روده ناشی از ژیاردیا اینتستینالیس است که برای تمام گروه‌های سنی بسیار مسری می‌باشد.

سوزاک (Gonorrhea): یک بیماری آمیزشی (STD)است که از طریق عفونت در ناحیه تناسلی مشخص می‌شود. و به وسیله‌ تماس جنسی با فرد مبتلا به این بیماری منتقل می‌شود.

هپاتیت: التهاب کبد ناشی از عفونت است. هپاتیت‌های نوع A، B و C مسری می‌باشند.

هرپس یا تبخال (Herpes): گروهی از بیماریهاست که از ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) ناشی می‌شود. هرپس تناسلی مسری است و از طریق تماس جنسی منتقل می‌گردد.

ایدز یا HIV : سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) ناشی از ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) یک بیماری سیستم ایمنی بدن است. می‌تواند در حین عمل جنسی و از مادر به نوزاد منتقل شود.

عفونت HPV (ویروس پاپیلوم انسانی) : باعث زگیل تناسلی در مردان و زنان می‌شود. این عفونت مسری است و می‌تواند از طریق تماس جنسی منتقل شود.

زرد زخم (Impetigo): یک عفونت پوستی ناشی از باکتری است، و منجر به زدن تاول و زخم می‌شود. بسیار مسری بوده و از طریق تماس مستقیم نزدیک سرایت می‌کند.

جذام: عفونت مزمن پوستی است که توسط باکتری مایکوباکتریوم لپره به وجود می‌آید. خیلی مسری نبوده، اما می‌تواند با تماس پی در پی با ترشحات بینی افراد مبتلا به این بیماری انتقال یابد.

سرخک: همچنین به عنوان روبلا یا سرخجه (Rubeola)شناخته می‌شود که یک بیماری عفونی سیستم تنفسی ناشی از ویروس سرخک می‌باشد. این بیماری بسیار مسری است و می‌تواند به راحتی از طریق تماس با افراد مبتلا به این بیماری منتقل شود.

مننگوکوکسمی: عفونت خونی ناشی از باکتری نایسریا مننژیتیدیس است. که خیلی مسری نبوده، اما می‌تواند از طریق تماس سرایت کند.

مولوسکوم کونتاژیوزوم: عفونت ویروسی پوست ناشی از ویروس مولوسکوم بوده که بسیار مسری است و می‌تواند از طریق تماس مستقیم منتقل شود.

منونوکلئوز عفونی: همچنین به عنوان تب غده‌ای، بیماری بوسه و یا به طور ساده‌تر مونو شناخته شده است که یک بیماری عفونی ناشی از ویروس اپشتین بار (Epstein-Barr) بوده که می‌تواند با قرار گرفتن در تماس نزدیک با افراد مبتلا به این بیماری منتقل شود.

عفونت MRSA (استاف): که توسط باکتری MRSA(استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی سیلین)، که نسبت به بسیاری از آنتی بیوتیک‌ها مقاوم است، ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند از طریق تماس با افراد مبتلا به آن و یا با لمس اشیاء آلوده منتقل شود.

اوریون: یک بیماری عفونی ویروسی است که از طریق تورم دردناک در صورت مشخص می‌شود. و می‌تواند از طریق تماس با مایعات بینی فرد مبتلا سرایت کند

اورتریت غیرگنوکوکی (Nongonococcal urethritis): التهاب مجرای خروج ادرار بوده که از علل دیگری غیر از سوزاک (gonorrhea) ناشی می‌شود. این یک بیماری مسری است.

بیماری التهابی لگن: عفونت دستگاه تناسلی زنان به علت باکتری است. اگر چه این بیماری به خودی‌ِ خود مسری نمی‌باشد، اما موجوداتی که باعث این بیماری می‌شوند، مسری می‌باشند.

زگیل کف پا: بیماری ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) است که توسط زگیل در کف پا مشخص می‌شود. این بیماری مسری است، اما از طریق تماس مستقیم منتقل نمی‌شود.

فلج اطفال: عارضه‌ای است که ناشی از ویروس مسری فلج اطفال است. این ویروس از طریق غذای آلوده وارد بدن انسان می‌شود.

عفونت قارچی (Ringworm): یک بیماری عفونی پوست ناشی از قارچ است که می‌تواند از طریق تماس مستقیم با انسان و یا حیوانات مبتلا به آن سرایت کند.

روزئولا اینفانتوم: یک عفونت ویروسی است که از طریق بثورات پوستی مشخص می‌شود. این بیماری کمی مسری است.

سرخجه (سرخک آلمانی): عفونت ناشی از ویروس سرخجه است. این عفونت چند روز قبل از ظهور علائم سرایت می‌کند.

گال: یک بیماری پوستی ناشی از مایت یا کرم ریز با نام Sarcoptes scabiei است. تماس مستقیم از فردی به فرد دیگر منجر به سرایت این بیماری می‌شود.

مخملک: یک بیماری عفونی ناشی از باکتری است. از طریق جوش یا دانه‌ی پوستی مایل به قرمز مشخص می‌شود. این بیماری بسیار مسری بوده و می‌تواند از طریق تماس با مایعات بینی فرد مبتلا منتقل شود.

شیگلوز یا اسهال خونی باکتریایی: یک بیماری عفونی روده ناشی از باکتری شیگلا است. که بسیار مسری بوده و می‌تواند از طریق تماس با چیزهای آلوده منتقل شود.

آبله (Smallpox): یک بیماری عفونی ناشی از ویروس واریولا است که به وسیله‌ی تاول بر روی صورت، پاها و بازوها مشخص می‌شود. این بیماری از طریق تماس مستقیم منتقل می‌گردد.

گلو درد میکروبی یا استرپتوکوکی: بیماری عفونی ناشی از باکتری استرپتوکوک است. این عفونت می‌تواند از طریق تماس مستقیم منتقل شود.

آنفولانزای خوکی: بیماری تنفسی عفونی ناشی از ویروس آنفلولانزای H1N1 است که بسیار مسری بوده و شیوه‌ی انتقال آن شبیه به آنلولانزا است.

سفلیس: یک بیماری آمیزشی (STD) است که به وسیله‌ی باکتری ایجاد می‌شود. این بیماری از طریق تماس جنسی انتقال می‌یابد.

تونسیلیت: التهاب لوزه‌ها به علت عفونت ویروسی یا باکتریایی است. می‌تواند هم مسری باشد و هم مسری نباشد ( بستگی به علت به وجود آمدن آن دارد).

تریکوموناسیس: یک بیماری آمیزشی (STD) ناشی از تریکوموناس واژینالیس است. که از طریق تماس جنسی سرایت می‌کند.
سل (TB) : یک بیماری عفونی ناشی از باکتریهای مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. این بیماری مسری بوده و چنانچه یک فرد سالم در تماس با هوای آلوده به باکتری سل باشد، می‌تواند سرایت کند.

گاستروانتریت ویروسی: همانطور که از نام آن پیداست یک عفونت روده‌ای ناشی از ویروس می‌باشد. این بیماری مسری بوده و به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.

لارنژیت ویروسی: التهاب حنجره (جعبه صوتی) که به وسیله‌ی ویروس ایجاد می‌شود. این بیماری مسری بوده و می‌تواند مانند سرماخوردگی سرایت کند.

سیاه سرفه (پرتوسیس): یک بیماری تنفسی عفونی ناشی از باکتری بوردتلاپرتوسیس است. که از طریق تماس با ترشحات بینی از یک فرد مبتلا انتقال می‌یابد.

بیماریهای واگیردار مرگبار

در ذیل فهرستی از کشنده‌ترین بیماری‌های واگیردار آورده شده که علت مرگ میلیونها نفر در سراسر جهان بوده‌اند.

• تمام بیماری‌های عفونی دستگاه تنفسی تحتانی
• ایدز یا HIV
• سل
• مالاریا
• سرخک
• سیاه سرفه
• کزاز
• مننژیت
• هپاتیت

پیشگیری از ابتلا به بیماریهای واگیردار

امروزه تعداد مرگ و میر ناشی از بیماری‌های واگیردار در مقایسه با سده‌ی گذشته به علت افزایش و بهبود دارو و واکسن، کمتر شده است. به منظور جلوگیری از این بیماری‌ها، کارهای خاصی وجود دارند که شخص بایستی آنها را انجام دهد.

• جهت تشخیص بیماری با دکتر خود مشورت نمایید تا اطلاع یابید آیا این بیماری مسری است یا خیر. اگر مسری باشد، در اسرع وقت اقدامات ایمنی را مورد توجه قرار دهید.
• چنانچه یکی از اعضای خانواده از یک بیماری قابل انتقال رنج می‌برد، بیمار بایستی از تماس نزدیک با دیگر اعضای خانواده، به خصوص نوزادان و افراد مسن، اجتناب کند.
• از استفاده‌ی مشترک از وسایل شخصی و روزمره همچون مسواک، دستمال، حوله، و غیره خودداری کنید. شستن دستها و حفظ بهداشت می‌تواند تا حد زیادی به جلوگیری از ابتلا به برخی بیماری‌های مسری کمک کند.
• به طور مشابه، اگر قصد رفتن به پیک نیک و یا گذراندن تعطیلات در مناطق گرمسیری را دارید، ضروری است که شرایط آب و هوایی آن منطقه را بررسی کنید به این دلیل که برخی بیماریها در شرایط آب و هوایی خاصی شایعند.
• اطلاعات کاملی در مورد بیماریهای واگیردار که در آن مناطق وجود دارد، بدست آورید و خود را در برابر آن واکسینه کنید. گاهی اوقات، بهترین کار نرفتن به چنین مکان‌هایی است.
• امروزه‌ واکسیناسیون مؤثر برای بسیاری از این بیماریها در دسترس می‌باشد. نوزادان و افراد مسن باید به خصوص در فواصل منظم واکسینه شوند، به این دلیل که بیشتر در معرض ابتلا به این بیماریها هستند.
• بایستی سعی نمود جهت جلوگیری از گسترش بیماری‌های مقاربتی یا آمیزشی از شیوه‌های جنسی ایمن پیروی کرد. اجتناب از داشتن رابطه جنسی با چندین نفر و همچنین قرار گرفتن تحت یک معاینه منظم پزشکی راه‌های جلوگیری از گسترش بیماری‌های آمیزشی (STD) است.

به عنوان نکته پایانی، باید به یاد داشته باشید که پیشگیری از بیماری‌های واگیردار و یا مسری تا حد زیادی از طریق واکسیناسیون و داشتن آگاهی مناسب امکان‌پذیر است پس مواظب خودتان باشید!

بیشتر بخوانید:

انتقال بیماریها از طریق رابطه جنسی محافظت نشده

بیماریهای منتقل شونده از راه تماس جنسی

بیماریهای که روی پوست تاثیر می گذارند

گردآوری توسط بخش سلامت

مجله دلگرم