دلگرم
امروز: پنج شنبه, ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۷ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۸ مارس ۲۰۲۴ میلادی
راه های اکستراپیرامیدال چیست؟
31
زمان مطالعه: 6 دقیقه
دستگاه خارج هرمی یا سیستم اکستراپیرامیدال (Extrapyramidal system) به قسمت‌هایی از دستگاه عصبی مرکزی گفته می‌شود که در عمل کنترل حرکت نقش دارند ولی به‌طور مستقیم جزو سیستم هرمی یا پیرامیدال (راه کورتیکواسپینال و راه کورتیکوبولبار) نیستند.

متوکلوپراميد و عوارض اکستراپيراميدال

سیستم اکستراپیرامیدال شامل بخش‌هایی از مغز، ساقه مغزی و راه‌های خارج هرمی است. دستگاه خارج هرمی وظیفه تنظیم حرکات غیرارادی را برعهده دارد. امروزه این سیستم به میزان زیادی درارتباط با عقده‌های قاعده ای به کار می‌رود.

راه‌های حرکتی نزولی

راه‌های حرکتی نزولی شامل دو راه می‌باشند:

  • دستگاه هرمی (شامل راه هرمی و راه قشری پیاز طناب نخاعی)
  • راه‌های خارج هرمی(Extrapyramidal Tracts)

راههای خارج هرمی که به طناب نخاعی ختم می‌شوند شامل شش راه می‌باشند.راه هرمی به علت نقش مهمی که در فرایند کنترل حرکت دارد ازنظر بالینی حائز اهمیت است.به همین ترتیب راه قشری بصل الطناب نخاعی که در ارتباط با اعصاب مغزی مربوطه می‌باشد در بیماری‌های نورولوژی مهم است.

مهمترین بخش‌ها و راه‌های سیستم خارج هرمی عبارتنداز:

  1. عقده‌های قاعده ای (هسته‌های قاعده ای)
  2. تشکیلات مشبک (رتیکولار فورمیشن)
  3. هسته‌های دهلیزی (وستیبولار)
  4. هسته قرمز

متوکلوپراميد

راه‌های خارج هرمی که شامل راه‌های زیر است:

  1. راه وستیبولواسپاینال طرفی
  2. راه رتیکولواسپاینال ( pontine و medullary )
  3. راه تکتواسپاینال
  4. راه روبرواسپاینال
  5. راه اولیوواسپاینال
  6. ضایعه

ضایعه سیستم اکستراپیرامیدال در ناحیه عقده‌های قاعده‌ای منجربه اختلالات حرکتی به صورت کاهش یا افزایش تون عضلانی (مثلاً رژیدیتی که نوعی سفتی عضلانی است) و همچنین حرکات اضافی به صورت لرزش، رقصاک، آتتوز، دیستونی و همی بالیسم می گردد.عوارض خارج هرمی که اصولا اختلالات حرکات عضلانی هستند در اثر مصرف زیاد برخی داروها مانند متوکلوپرامید و داروهای آنتی سایکوتیک نیز دیده می‌شود. خصوصاً واکنش‌های دیستونیک و آکاتزی (Akathisia) (ناتوانی در بیحرکت ماندن) ، آکینزی(ناتوانی در شروع حرکت) و انقباض عضلات گردن.

راه های خارج هرمی-اکستراپیرامیدال

راههاى خارج هرمى شامل راههاى ذیل می باشند:

1-راه روبرواسپاینال(Rubrospinal Tract):

فیبرهاى این راه از نورونهاى هسته قرمز(Red Nucleus) مغز میانى جدا مى شوند هسته قرمز خود فیبرهاى آوران را از قشر حرکتى و مخچه دریافت مى کند.در فانیکولوس خارجى نزول مى کنند.فیبرهاى روبرواسپاینال در لامیناى V، VI، VII نخاع پایان مى یابند و در انسان از سگمنتهاى سینه اى پایین تر نمى روند.در این لامیناها فیبرها روى نورونهایى ختم مى شوند که نورونهاى حرکتى آلفا و گاما را که به گروه عضلات فلکسور مى روند، تحریک مى کنند.در صورت قطع این راه، هیچ اختلال بالینى شناخته نشده است.

2- راه تکتواسپاینال(Tectospinal Tract):

این فیبرها از کالیکولوس فوقانى (دو تکمه فوقانى از تکمه هاى چهارگانه مغز میانى) مبدأ مى گیرند . کالیکولوس فوقانى مرکز رله ایمپالسهاى بینایى است. در نخاع اکثر این الیاف در چهار سگمنت گردنى فوقانى روى اینتر نورونهاى لامیناهاى VI، VII و VIII پایان مى یابند. این راه ازطریق اینتر نورونهاى مذکور،مسئول حرکات رفلکسى سر و گردن در ارتباط با تحریکات بینایى است و در فانیکولوس قدامى نزول مى کند.

3- راه مشبکى- نخاعى(Reticulospinal Tract):

شامل دو راه مى باشد. یک راه به نام رتیکولو اسپاینال پونتاین که از تشکیلات مشبک پل مغزى سرچشمه مى گیرد و یک راه به نامرتیکولو اسپاینال مدولارى که از تشکیلات مشبک بصل النخاع مبدأ مى گیرد.راه رتیکولو اسپاینال پونتاین در لامیناهاى VIIو VIIIو راه رتیکولو اسپاینال مدولارى در لامیناى IX و VII خاتمه مى یابند.اولى در فانیکولوس قدامى و راه رتیکولو اسپاینال مدولارى در فانیکولوسلترال نزول مى کند.هر دو مسیر رتیکولو اسپاینال، موتو نورونهاى آگزیال (محورى) و قسمت پروگزیمال اندام را کنترل مى کنند و آنها مسیرهاى سوپرا اسپاینال اصلى جهت کنترل وضعیت نشستن و ایستادن و حرکات خودکار نظیر راه رفتن و دویدن مى باشند.

4- راه دهلیزى- نخاعى(Vestibulospinal Tract):

قسمت عمده این راه،راه وستیبولو اسپاینال خارجى نامیده مى شود و منحصرا از هسته وستیبولار خارجى (هسته Deiters)مبدأ مى گیرد (تصویر زیر) و یک راه دیگر وستیبولو اسپاینال داخلى است.هر دو راه,در فانیکولوس قدامى نزول مى کنند و روى اینتر نورونهاى لامیناهاىVII و VIII نخاع و همچنین بعضى مستقیما روى نورونهاى حرکتى آلفا و گاما پایان مى یابند.

اکستراپيراميدال

راه وستیبولو اسپاینال اثرات زیر را دارد:

  • انقباض عضلات اکستانسور همان طرف (شامل اندامها و ستون فقرات) که در مقابل وزن مقاومت مى کنند و در نتیجه این راه در ارتباط با وضعیت ایستاده و حفظ آن است و براى حفظ تعادل در هنگام استراحت و راه رفتن اهمیت دارد.باعث استراحت عضلات فلکسور مى شود.
  • در بیمارانى که مغز میانى و قسمت فوقانى پل مغزى آنها دچار آسیبهاى شدید مى شود یا در حیوانات آزمایشى که ساقه مغزى در سطحى بالاى هسته وستیبولار قطع شده است، عضلات اکستانسور بدن در حالت انقباض مداوم باقى مى ما نند که به این وضعیت Decerebrate Rigidity گفته مى شود.اگر هسته وستیبولار به طریق جراحى تخریب شود، تون عضلانى اکستانسورها برطرف مى گردد یا کاهش مى یابد.

5- راه زیتونى- نخاعى(Olivospinal Tract):

راه زیتونى- نخاعى یا الیاف هلوک از زیتون بصل النخاع شروع مى شوند و به همراه الیاف دهلیزى- نخاعى وارد طناب قدامى نخاع مى گردند و در مجاورت شیار قدامى جانبى تا نخاع گردنى امتداد دارند.

6- راه مخچه اى- نخاعى(Cerebellospinal Tract):

رشته هایى هستند که احتمالاً از قشر قسمت کرمینه مخچه شروع شده و در طول طناب قدامى نخاع پایین مى آیند.چنین راهى یا عملاً وجود ندارد و یا اگر وجود داشته باشد، از نظر عملکردى مهم نیست.زیرا مخچه معمولاً هیچ گونه کنترل مستقیمى بر روى انقباض عضلانى ندارد،اما در رابطه با تنظیم اعمال حرکتى به صورت یک مقایسه کننده عمل مى نماید و به واسطه ارتباطاتى که با بخشهاى دیگرCNS برقرار مى سازد در کنترل حرکت نقش دارد که قبلا در قسمت تئوری سیستم ها بیان گردید.

اکستراپيراميدال

عوارض خارج هرمی

اصولاً اختلالات حرکات عضلانی هستند که در دو شکل حاد و تاخیری (tardive) بروز کرده و در اثر مصرف زیاد برخی داروها مانند متوکلوپرامید و داروهای آنتی سایکوتیک دیده می‌شوند. مواردی همانند واکنش‌های دیستونیک ( dystonia) مثل انقباض عضلات گردن، آکاتزی (Akathisia) (ناتوانی در بیحرکت ماندن)، آکینزی (ناتوانی در شروع حرکت)، برادی کینزیا (bradykinesia) (کندی حرکات)، لرزش( tremor)، تاردیو دیسکینزی ( tardive dyskinesia) (حرکات نامنظم و جهشی) و پارکینسونیسم مثل سفتی (rigidity) عضلات از ان جمله‌اند.

عوارض خارج هرمی اغلب نتیجه مصرف داروهای آنتاگونیست دوپامین هستند مانند داروهای آنتی سایکوتیک (فنوتیازین‌ها، بوتیروفنون‌ها ، الانزاپین ، تیوگزانتین ها و... )که موجب نوعی پارکینسونیسم کاذب میشوند، داروهای ضدافسردگی ، متوکلوپرامید ، آنتی هیستامینها و دونپزیل . همچنین میتوانند علامت بیماریهای متابولیک باشند.چون علت اصلی بروز این عوارض مهار دوپامین در عقده های قاعده ای مغز و بروز اثرات کولینرژیک است گاه برای اجتناب از عوارض اکستراپیرامیدال داروهای آنتی سایکوتیک همراه با آنها داروهای آنتی کولینرژیک مانند تری هگزیفنیدیل و بی‌پریدن تجویز میشود. آگونیستهای دوپامین مانند پرامی پکسول نیز موثرند.



این مطلب چقدر مفید بود ؟
4.3 از 5 (31 رای)  
توجه: مطالب پزشکی و سلامت مجله دلگرم ، از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند ، لذا توصیه پزشکی یا درمانی تلقی نمی شوند ، چنانچه مشکل پزشکی دارید حتما برای تشخیص و درمان به پزشک یا متخصص مراجعه کنید.

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits