چگونه شهردار شوم ؟
براساس معانی رایج در ایران، شهرداری نهادی عمومی، غیردولتی، محلی و خودکفا است و مانند دیگر نهادهای دولتی از بودجه دولتی استفاده نمی‌کند به همین دلیل باید دارای درآمد محلی برای اداره خود باشد که این درآمد توسط شورای اسلامی شهر به تصویب رسیده و در قالب عوارض از مردم اخذ می شود.
در ایران، شهردار توسط شورای اسلامی شهر انتخاب می‌شود. شوراهای شهر اکنون که شهردار توسط آن ها انتخاب می شود می توانند بر اساس قانون بر شهردار نظارت کنند، اما اعضای شوراها نباید فرافکنی کنند بلکه باید ابتدا وظایف قانونی و مندرج در آیین نامه ها و قوانین خود را اجرا کنند و به دنبال پاک کردن صورت مسئله نباشند.
در ایران، شهردار توسط شورای اسلامی شهر انتخاب می‌شود و شهردار می‌تواند از اعضای شورای شهر یا خارج از آن باشد.
شهردار کیست ؟
شهردار یا شارمند، طبق تعریف دانشنامه‌ای، به نگهبان یا گردانندهٔ شهر، گویند. اما بر اساس معانی رایج در ایران، شهرداری نهادی است عمومی، غیردولتی، محلی و خودکفا. یعنی مثل دیگر نهادهای دولتی از بودجهٔ دولتی استفاده نمی‌کند و باید دارای درآمد محلی برای اداره خود باشد که این درآمد توسط شورای اسلامی شهر به تصویب رسیده و در قالب عوارضات متعلقه از مردم اخذ می‌گردد
انتخاب شهردار چگونه است ؟
در ایران، شهردار توسط شورای اسلامی شهر انتخاب می‌شود. شوراهای شهر اکنون که شهردار توسط آنها انتخاب می شود می توانند بر اساس قانون بر شهردار نظارت کنند، اما اعضای شوراها نباید فرافکنی کنند بلکه باید ابتدا وظایف قانونی و مندرج در آیین نامه ها و قوانین خود را اجرا کنند و به دنبال پاک کردن صورت مسئله نباشند.
سبک فعلی انتخاب شهردار که توسط شوراهای شهر صورت می‌گیرد، یکی از ٢ مدل رایج در شهرهای جهان است.
- مدل نخست انتخاب بی‌واسطه و با رأی شهروندان است که عمدتا در کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- مدل دوم در واقع مدلی است که درحال حاضر در ایران نیز با همان روش شهردار انتخاب می‌شود. بسیاری از اعضای شورای شهر معتقدند بسته‌ای حاوی 5 نوع اختیار و وظایف جدید برای پارلمان‌های شهری باید به لایحه مدیریت شهری اضافه شود.
شرایط لازم برای شهردار شدن
طبق آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار که از سوی اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور ابلاغ شد،
کسانی را میتوان به سمت شهردار انتخاب کرد که دارای شرایط زیر باشند:
ماده 3-آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار
الف- تابعیت جمهوری اسلامی ایران
ب- حداقل سی سال سن تمام
پ- انجام خدمت وظیفه عمومی (دوره ضرورت) یا داشتن معافیت دائم در زمان صلح برای مردان
ت- اعلام اعتقاد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی
ث- نداشتن محکومیت کیفری موثر
ج- عدم اعتیاد به مواد مخدر و ران گردان و دخانیات
مدارک تحصیلی کارشناسی برای شهردار شدن
ماده 3-آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار
چ- حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی مرتبط و سابقه اجرایی به شرح زیر:
- سه سال سابقه مدیریت پایه یا پنج سال سابقه کارشناسی در شهرداری‌های شهرهای تا ده هزار نفر جمعیت.
- پنج سال سابقه مدیریت پایه برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت ده هزارتا پنجاه‌هزار نفر.
- پنج سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت پنجاه‌هزار تا دویست هزار نفر.
- هفت سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت دویست هزارتا پانصد هزار نفر.
- نه سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت پانصد هزارتا یک‌میلیون نفر.
- نه سال سابقه مدیریت ارشد برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت بیش از یک‌میلیون نفر.
تبصره 1- مدارک و رشته‌های تحصیلی مرتبط توسط وزیر کشور متناسب با درجه شهرداری تعیین می‌شود.
تبصره 2- به ازای هر مقطع تحصیلی بالاتر و یا سابقه خدمت بیش از سه سال در سمت موردنیاز موضوع این ماده در شهرداری، یک سال از مدت‌زمان مربوط به سابقه اجرایی کاسته می‌شود.
تبصره 3- در موارد استثناء انتخاب شهردار از میان افراد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی بدون داشتن سابقه اجرایی صرفا برای شهرداری‌های شهرهای زیر ده هزار نفر جمعیت و با تأیید وزیر کشور بلامانع است.
تبصره 4- منظور از مدیریت پایه، میانی و ارشد در این آیین‌نامه، سطوح مدیریت‌های مندرج در مصوبه شماره 579095 مورخ 1/4/1395 شورای عالی اداری هست.
تبصره 5- چگونگی تشخیص سمت‌های هم‌سطح در مدیریت‌های پایه، میانی و ارشد و معادل‌سازی سابقه مدیریت در بخش خصوصی افرادی که از سوی شوراهای اسلامی شهرها برای تصدی سمت شهردار انتخاب می‌شوند، براساس دستورالعملی است که توسط وزارت کشور با هماهنگی سازمان اداری و استخدامی کشور تهیه و ابلاغ می‌شود.
تبصره 6- کلیه کسانی که در زمان تصویب این آیین‌نامه در سمت شهردار مشغول انجام‌وظیفه بوده و ازنظر تحصیلات و سوابق اجرایی واجد شرایط لازم برای تصدی سمت شهردار در شهر مربوط نباشند تا زمان تصدی در سمت مذکور در آن شهر از شرایط تحصیلات و سوابق اجرایی مندرج در این آیین‌نامه معاف می‌باشند.
تبصره 7- ملاک تشخیص جمعیت هر شهر، آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن است.
ماده آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار
ماده 4- آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار: رعایت احکام موضوع لایحه قانونی راجع به منع مداخله وزرا و نمایندگان مجلس و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری -مصوب 1337- و اصلاحات بعدی آن و قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل (مصوب 1373) و اصلاحات بعدی آن، برای کسانی که به سمت شهردار منصوب می‌شوند، الزامی است.
تبصره- شهردار نباید هیچ‌گونه بدهی قطعی معوق نسبت به شهرداری که می‌خواهد تصدی آن را به عهده بگیرد، داشته باشد.
محل سکونت شهردار
ماده 5- آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار: شهردار باید از تاریخ اشتغال به کار تا زمانی که در این سمت انجام وظیفه می‌کنند، در داخل محدوده آن شهر سکونت و اقامت داشته باشد. نحوه احراز سکونت شهردار و خانواده وی توسط وزارت کشور ابلاغ می‌شود.
ماده 6- آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار: درصورتی که شهردار از بین کارگزاران شهرداری‌ها و موسسات و سازمان‌های تابع و وابسته آنها یا وزارتخانه‌ها یا مؤسسات و شرکت‌های دولتی تابع و وابسته به دولت انتخاب شود پس از خاتمه دوره خدمت با رعایت مقررات استخدامی به سازمان محل خدمت اولیه خود برگشت داده می‌شود و چنانچه از بین کارگزاران انتخاب نشده باشد وزارت کشور و شهرداری‌ها در قبال او هیچ‌گونه تعهد استخدامی و به‌کارگیری ندارند.
نظارت اجرای آیین نامه احراز تصدی سمت شهردار بر عهده کدام سازمان است ؟
ماده 7- آیین‌نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار: نظارت بر حسن اجرای این آیین‌نامه بر عهده وزارت کشور است.
لایحه اصلاح قانون انتخاب شهردار در هیأت دولت
مردادماه سال 97، لایحه‌‌ای وزارت کشور تحت‌عنوان «مدیریت شهری» با هدف یکپارچه‌سازی مدیریت مجموعه دستگاه‌ها و نهادهای خدماتی و اجرایی مرتبط با شهر به دولت ارایه کرده و قرار است پس از تصویب در هیأت دولت روانه مجلس شود. این لایحه دو بخش کلیدی دارد که اولی، «جداسازی ادارات آب، برق، گاز، آموزش و پرورش و تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های خدمات شهری از دولت و الحاق آنها به مجموعه مدیریت شهری» را شامل می‌شود و در قالب بخش دوم قرار است «انتخاب شهردار در شهرهای بالای ٢٠٠ هزار نفر جمعیت، به‌صورت مستقیم توسط مردم» انجام شود.
قانون انتخاب شهردار برای دو دوره متوالی چه می‌گوید ؟
انتخاب دوره جاری شهرداری نیز سر و صدای بسیاری همراه داشت و برخی از حقوقدانان معتقد بودند انتخاب سه باره شهردار اشتباه است در این بین پیمان حاج‌محمود عطار و مصطفی ترک‌همدانی به‌دلیل غیرقانونی‌بودن حضور سه‌باره قالیباف در شهرداری تهران به دیوان عدالت اداری شکایت کردند. در شکواییه این ٢وکیل دادگستری آمده است: « به روشنی میتوان گفت که این قاعده مهم در اداره شهرها که برآمده از اراده قانون‌گذار در سال ١٣٦٩ خورشیدی است و به موجب آن هیچگاه یک شخص نباید بیش از دو دوره ٤ساله به سمت شهردار برگزیده شود، همچنان به قوت خود باقی و دارای اعتبار است.»
استدلال آنها برای غیرقانونی دانستن انتخاب یک فرد برای٣ دوره در سمت شهردار تهران شامل ٢مورد اصلی بود.
نخستین استدلال این است که بند ٧ الحاقی به ماده ٤ قانون اصلاح پاره‌ای از مواد قانون تشکیلات شوراهای اسلامی در سال١٣٦٩ بدین شرح اصلاح شده است: انتخاب شهردار برای مدت ٤سال و معرفی به وزیر کشور جهت صدور حکم. تبصره یک- انتخاب مجدد شهردار به صورت متوالی تنها برای یک دوره در آن شهر بلامانع خواهد بود.
همچنین با توجه به بند ٧ الحاقی ماده ٤ شوراها، اصلاحی سال١٣٦٩ و تبصره‌های آن که یک نوآوری مهم و ارزشمند در مقررات انتخابات شوراها و شهرداران در شهرهاست، با این انگیزه بوده که فضای مردم‌سالاری بر اداره شهرها حاکم باشد و افرادی نتوانند با سوء‌استفاده از کنترل خود بر شورای شهر، برای بلند مدت خود را به نام شهردار به شهرهای بزرگ تحمیل کنند و فضای استبدادی در اداره شهرها ایجاد نشود. این نوآوری در شیوه برگزیدن شهرداران برگرفته از روح اصل ١١٤ قانون اساسی است که انتخاب رئیس‌جمهوری را برای ٤سال مقرر کرده و انتخاب مجدد وی را تنها برای یک دوره بلامانع دانسته است. در همین راستا تبصره ٢ ماده ٤ قانون کیفیت اخذ پروانه وکالت دادگستری مصوب سال ١٣٧٦ نیز برای انتخاب اعضای هیأت مدیره کانون وکلا محدودیت به وجود آورده و مقرر کرده است: «انتخاب اعضای هیأت‌مدیره کانون به‌طور متوالی برای بیش از 2 دوره ممنوع است.»
تعیین شرایط احراز سمت شهردار
قانونی در سال 1375 به تصویب رسیده است که تشکیلات و وظایف شوراهای اسلامی کشور و نحوه انتخاب شوراها و شهرداران را بیان می کند. در این قانون نحوه انتخاب شهردار بیان شده است، اما این که این فرد باید چه شرایطی داشته باشد، به عهده آیین نامه ای گذاشته شده است که توسط وزارت کشور به تصویب می رسد. این آیین نامه حدود دو سال بعد از تصویب قانون فوق الذکر تصویب شد و در آن وزارت کشور شرایطی که برای تصدی سمت شهردار لازم است را بیان کرد.
بر اساس قانون انتخاب شهردار به شوراهای اسلامی شهرها سپرده شده و آن ها این امر مهم را به دور از سیاسی کاری طی سالهای گذشته انجام داده اند.
