دلگرم
امروز: پنج شنبه, ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۷ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۸ مارس ۲۰۲۴ میلادی
درس اول تاریخ (2) کلاس یازدهم | روش پژوهش در تاریخ
4
زمان مطالعه: 12 دقیقه
در این پست از مجله دلگرم درس اول تاریخ (2) کلاس یازدهم ( روش پژوهش در تاریخ؛ بررسی و سنجش اعتبار شواهد و مدارک ) را بطور کامل آموزش خواهیم داد .

آموزش کامل درس اول تاریخ (2) کلاس یازدهم رشته ادبیات و علوم انسانی

روش پژوهش در تاریخ؛ بررسی و سنجش اعتبار شواهد و مدارک

مهم ترین هدف از طراحی و تنظیم این درس آشنایی شما دانش آموزان با شیوه های سنجش اعتبار شواهد و مدارک تاریخی است. مهم ترین رسالت مورخان، تلاش برای فهم دقیق رویدادهای گذشته است. انتظار می رود پس از پایان این درس شما بتوانید با اصول مقدماتی روش های اعتبارسنجی منابع و اخبار تاریخی آشنا شوید و فعالیت های مربوط به آن را انجام دهید.

separator line

فعالیت 1 (صفحه ی 13 کتاب درسی)

فکر کنیم و پاسخ دهیم
در درس اول آموختید که یک کارآگاه برای روشن شدن ابعاد یک جرم نیازمند شواهد و مدارکی است. به نظر شما آیا کارآگاه بعد از یافتن هر نوع مدرک و سندی آن ها را به یک باره تأیید می کند یا آن ها را دقیقاً مورد آزمایش و بررسی قرار می دهد؟ مثلاً برخی از مدارک را به آزمایش گاه می فرستد، یا اثر انگشت را مورد بررسی قرار می دهد و ده ها اقدام دیگر... .
به نظر شما تا چه میزان این اقدامات ضروری و با اهمیت است؟ بحث کنید.

در گذشته مورخان برای تشخیص و تعیین اصالت اخبار و اسناد (شواهد و مدارک) یک رویداد تاریخی، روش ها و فنونی را به کار می گرفتند و حتی برخی از این روش ها تا به امروز نیز از اعتبار لازم برخوردارند. با پیشرفت علم و ابداع روش های جدید علمی در سده های اخیر مورخان نیز روش ها و ابزارهای جدیدی را برای تشخیص و تعیین اصالت و اعتبار اخبار و منابع تاریخی به خدمت گرفتند. در این درس با توجه به اهمیت این بخش از کار مورخان، به برخی از این روش ها و معیارها می پردازیم.

separator line

فعالیت 2 (صفحه ی 13 کتاب درسی)

تأمل و تبیین کنیم
فرض کنید خبری را در رسانه ای و یا از زبان برخی از افراد می شنوید و یا می خوانید. این خبر ممکن است یک مسئله ی اقتصادی، فرهنگی و یا موضوع دیگری باشد. آیا به محض شنیدن یا خواندن خبر آن را می پذیرید و یا آن که در پذیرفتن آن تأمل و درنگ می کنید؟

چه کارهایی برای تشخیص درستی و نادرستی این خبر انجام می دهید؟ آن ها را فهرست نمایید.

separator line

معیارهای سنجش اعتبار یک خبر تاریخی

مورخان وقتی با یک گزارش تاریخی روبه رو می شوند آن را اعتبار سنجی می کنند و به اصطلاح به نقد آن می پردازند. نقد یک خبر تاریخی که در حقیقت همان اعتبار سنجی و بررسی اصالت خبر محسوب می شود، در دو مرحله انجام می شود:
الف) سنجش اعتبار و نقد روایت کننده
در این مرحله، پژوهش گران و مورخان موضوعاتی نظیر ویژگی های هویتی روایت کننده خبر، محل تولد و زندگی، گرایش فکری، مذهبی و سیاسی و جایگاه علمی او را مورد بررسی قرار می دهند. هم چنین پژوهش گران سعی می کنند که علائق و انگیزه های راوی را در بیان یک خبر مورد بررسی قرار دهند و اندیشه و مقصود او را فهم و کشف نمایند.
یکی از کارهای مورخان در نقد روایت کننده این است که چه فاصله ی زمانی و مکانی بین راوی و خبر وجود دارد. یعنی، روایت کننده خود مستقیماً شاهد وقوع رویدادی بوده و یا خبر آن را از دیگران نقل کرده است. بدیهی است ارزش و اعتبار خبری که راوی آن خود به طور مستقیم شاهد رویداد بوده به مراتب از خبری که روایت کننده ی آن از دیگران نقل کرده بیش تر است.
در گذشته، برخی از مورخان مانند مسعودی برای بررسی درستی و یا نادرستی برخی از اخبار و گزارش های تاریخی به مسافرت می رفتند و از نزدیک مکان رویدادها را مورد مطالعه قرار می دادند.

separator line

فعالیت 3 (صفحه ی 14 کتاب درسی)

بررسی شواهد و مدارک، تأمل کنید.
این متن از کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر اثر علی بن حسین مسعودی، مورخ بزرگ قرن چهارم است. آن را بخوانید و به سؤالات زیر پاسخ دهید.
«خاطر ما به سفر و بادیه پیمایی، به دریا و خشکی مشغول بود که بدایع ملل را به مشاهده دریابیم و ویژگی های سرزمین را از طریق مشاهده و رؤیت توانستیم ببینیم. چنان که دیار سند و زنگ و … چین و… را درنوردیدیم و شرق و غرب را پیمودیم. گاهی به اقصای خراسان و زمانی در قلب ارمنستان و آذربایجان و ارّان و … بودیم. روزگاری به عراق و زمانی به شام بودیم که سیر من در آفاق و سرزمین ها چون سیر خورشید در مراحل اشراق بود.»
در جای دیگر می نویسد: «و آن که در وطن خویش بماند و به اطلاعاتی که از سرزمین خود گرفته قناعت کند با کسی که عمر خود را به جهان گردی و سفر گذرانیده و دقایق و نفایس اخبار را از دست اول گرفته، برابر نتواند بود» (مروج الذهب، ج 1، ص 2 - 4)
1- با تأمل در متن بگویید به نظر شما مشاهده ی مستقیم سرزمین ها و دریافت اخبار از سرچشمه های اصلی آن در تاریخ نگاری چه اهمیتی دارد؟

2- درباره ی مضمون پاراگراف دوم باهم گفت و گو کنید و دلایل خود را در تأیید یا رد نظر نویسنده متن بیان نمایید.
ب) سنجش اعتبار و نقد و بررسی گزارش ها و منابع تاریخی
1- مطابقت با عقل

یکی از مهم ترین و مؤثرترین معیارهای سنجش درستی یا نادرستی یک گزارش تاریخی، بررسی مطابقت و یا عدم مطابقت آن با عقل است. در گذشته نیز بسیاری از مورخان به این اصل اعتقاد داشتند و برای سنجش اخبار از معیار عقل بهره می بردند. برای مثال یعقوبی، مقدسی، ابن مسکویه، بیهقی و ابن اسفندیار عدم مطابقت یک روایت تاریخی با عقل را، دلیلی بر بطلان و نادرستی آن می دانستند.

separator line

فعالیت 4 (صفحه ی 15 کتاب درسی)

بررسی شواهد و مدارک
متن زیر از تاریخ بیهقی است. آن را بخوانید و به پرسش های زیر پاسخ دهید.
«و اخبار گذشته را در دو قسم گویند که آن را سه دیگر نشناسند: یا از کسی بباید شنید و یا از کتابی بباید خواند و شرط آن است که گوینده باید که ثقه و راست گوی باشد و نیز «خرد» گواهی دهد که آن خبر درست است ... و کتاب هم چنان است که هر چه خوانده اید از اخبار که خرد آن را رد نکند شنونده آن را باور دارد و خردمندان آن را بشنوند و فراستانند … و آن کسان که سخن راست خواهند تا باور دارند ایشان را از دانایان شمرند و سخت اندک است عدد ایشان، و ایشان نیکو فراستانند و سخن زشت را بیندازند ..»
(بیهقی، تاریخ بیهقی، ص 637 - 638)
1- به نظر شما از نظر بیهقی عقل و خرد انسان چه نقشی در تشخیص اصالت و اعتبار یک خبر دارد؟

2- بیهقی درباره نقش خردمندان در تأیید و رد اخبار چه دیدگاهی دارد؟

2- مقایسه و تطبیق با سایر منابع و شواهد

مقایسه و مطابقت یک خبر و منبع تاریخی با سایر منابع نظیر اطلاعات مندرج در سایر کتاب های تاریخی و یا نوشته های دیگر مانند نسب نامه ها، سفرنامه ها، دیوان های اشعار، متون اخلاقی، فتوت نامه ها، سیاست نامه ها و امثال آن، روشی سودمند در جهت تعیین اعتبار اخبار و اسناد است.

3- مطابقت با نتایج تحقیقات باستان شناسی

در سال های اخیر دانش باستان شناسی با بهره گیری از ابزارها و روش های مدرن پیشرفت زیادی کرده است و نتایج تحقیقات آن علم معیاری مناسب برای سنجش اعتبار اخبار تاریخی محسوب می شود. نتایج تحقیقات علمی باستان شناسان بر روی محوطه ها، بناها و آثار گوناگون تاریخی به مورخان کمک می کند که اخبار و مندرجات کتاب های تاریخی را به دقت ارزیابی کنند.

4- سنجش گزارش ها بر اساس زمان و مکان

زمان و مکان دو رکن مهم یک رویداد تاریخی اند. خبر و روایتی که فاقد زمان و مکان دقیق و مشخص باشد از اصالت و اعتبار کافی برخوردار نیست.
5- اعتبار سنجی با تکیه بر دست آوردهای علوم تجربی

امروزه پیشرفت های علوم تجربی، به ویژه علومی مانند شیمی، زیست شناسی، فیزیک و پزشکی و ابداع روش ها و ابزارهای مدرن، نقش بسزایی در تعیین اصالت و اعتبار اسناد و اخبار تاریخی ایفا می کنند. هم خوانی یا عدم هم خوانی یافته های این دانش ها با داده های تاریخی می تواند روش مفیدی در تعیین اصالت و اعتبار گزارش های تاریخی باشد و یا اعتبار آن ها را مورد تردید قرار دهد.

6- اعتبار سنجی به کمک دست آوردهای سایر علوم انسانی

پژوهش ها و داده های سایر علوم، نظیر جامعه شناسی تاریخی، جغرافیای تاریخی، دیرینه شناسی، اسطوره شناسی، زبان شناسی، خط شناسی، نسخه شناسی، نشانه شناسی، مردم شناسی، بوم شناسی و برخی از رشته های دیگر، دست آوردهای ارزش مندی را پیش روی مورخان قرار می دهند. این اطلاعات مورخان را در تعیین اصالت اخبار و منابع تاریخی یاری می دهند. امروزه بهره برداری از دست آوردهای مطالعات بین رشته ای در جهان رو به افزایش است.

separator line

فعالیت 5 (صفحه ی17 کتاب درسی)

بحث و گفت و گو

1- به نظر شما کدام یک از معیارها و ملاک های سنجش اخبار و اسناد تاریخی کارایی بیش تری دارد؟ چه دلیلی برای اثبات سخن خود دارید؟

2- مهم ترین نتایج اعتبار سنجی منابع تاریخی چیست؟ بحث و استدلال کنید.

separator line

انواع روش های تاریخ نگاری

مورخان تاکنون تقسیم بندی های مختلفی از روش های تاریخ نگاری ارائه کرده اند. در این جا یکی از این تقسیم بندی های رایج در گذشته مورد بررسی قرار می گیرد.
1- تاریخ نگاری روایی

تاریخ نگاری روایی به نوعی از تاریخ نگاری گفته می شود که مورخ روایت های مختلف و متعدد را درباره یک موضوع واحد با ذکر اسناد ذکر می کند. از مهم ترین ویژگی این نوع تاریخ نگاری این بود که تاریخ نگاران هیچ گونه دخل و تصرفی در روایت ها نمی کردند و عیناً آن ها را ذکر می کردند. این نوع تاریخ نگاری در آغاز برای ثبت و ضبط سخنان و سیره ی پیامبر و صحابه ی ایشان به کار گرفته می شد، ولی بعدها برای ثبت وقایع دوران های بعدی نیز از این روش استفاده شد. از برجسته ترین چهره های تاریخ نگاری روایی، مورخ و مفسر مشهور محمدبن جریر طبری است. او برای تألیف کتاب خود اخبار فراوانی را جمع آوری کرد و در این راه رنج فراوانی برد. او سعی داشت تعیین صحت و سقم مطالب را به خواننده واگذار کند. شاید یکی از معایب این سبک از تاریخ نگاری این باشد که نویسندگان به دور از هر گونه نقد و انتقاد، هیچ نظری درباره درستی و نادرستی خبر ارائه نمی دهند.
اما برخی آن را امتیازی بزرگ می دانند، زیرا مورخان بعدی با مجموعه ای از اخبار گوناگون، درباره یک موضوع روبه رو می شوند و با به دست آوردن مدارک و اسناد کافی درباره اصل خبر قضاوت می کنند.
2- تاریخ نگاری ترکیبی

در این روش مورخ به جای ذکر همه ی روایات درباره یک موضوع، با مطالعه و مطابقت همه ی روایت ها، یک گزارش واحد از آن ها تنظیم می کند. در این روش مورخ ناچار به گزینش و انتخاب است و امکان دارد برخی از جنبه های خبر از چشم او دور بماند. از اواخر قرن سوم هجری این نوع تاریخ نویسی متداول شد. از برجسته ترین چهره های این سبک از تاریخ نویسی می توان به بلاذری (قرن سوم هجری) صاحب کتاب فتوح البلدان و دینوری (متوفای 290 ق) نویسنده ی کتاب اخبار الطوال اشاره کرد.
3- تاریخ نگاری تحلیلی

در این روش، مورخ با بررسی موشکافانه ی تمام اخبار وروایت های مربوط به یک رویداد و نقد آن ها، اقدام به تحلیل و تفسیر علل، آثار و پیامدهای آن واقعه می نماید. از برجسته ترین آثاری که به این شیوه تألیف شده است، می توان به کتاب تجارب الامم ابوعلی مسکویه (متوفای 421 ق)، تاریخ بیهقی و مروج الذهب مسعودی اشاره کرد.

separator line

فعالیت 6 (صفحه ی 18 کتاب درسی)

1- به سه گروه تقسیم شوید و هر کدام در مورد یکی از روش های تاریخ نگاری بحث و بررسی کنید. مثلاً کسانی که در گروه تاریخ نگاری روایی هستند درباره امتیازات این روش دلایلی را فهرست کنند.

2- شما با مطالعه ی این سه روش تاریخ نگاری، کدام یک را ترجیح می دهید؟ درباره دیدگاه و نظر خود چه استدلالی دارید؟

مورخان در دوران اسلامی، گزارش ها و نوشته های خود را به دو روش سال شماری و موضوعی تنظیم و ارائه می کردند. در روش سال شماری حوادث به ترتیب زمان وقوع نوشته می شوند.
مثلاً طبری در ذیل حوادث سال 61 ق وقایع محرم و عاشورا را گزارش می کند. در روش موضوعی، یک موضوع خاص محور تاریخ نگاری قرار می گیرد. موضوع می توانست یک شهر، جنگ ها یا طبقاتی از مردم مثل شعرا یا اطبّا باشد. یکی از نمونه های تاریخ نگاری براساس موضوع محوری کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر، نوشته ی علی بن حسین مسعودی است.

separator line

فعالیت 7 (صفحه ی 18 کتاب درسی)

بحث و گفت و گو
از نظر شما روش سال شماری و روش موضوع محوری چه امتیازاتی نسبت به یک دیگر دارند؟ بحث و گفت و گو کنید.

separator line

پرسش های نمونه

1- سنجش اعتبار و نقد روایت کننده چرا و چگونه صورت می گیرد؟

2- سه مورد از معیارهای سنجش اعتبار منابع تاریخی را توضیح دهید.

3- روش تاریخ نگاری روایی و ترکیبی را مقایسه کنید.

4- مهم ترین نمایندگان تاریخ نگاری تحلیلی و ترکیبی را نام ببرید.

separator line



این مطلب چقدر مفید بود ؟
5.0 از 5 (4 رای)  
    توجه: مطالب پزشکی و سلامت مجله دلگرم ، از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند ، لذا توصیه پزشکی یا درمانی تلقی نمی شوند ، چنانچه مشکل پزشکی دارید حتما برای تشخیص و درمان به پزشک یا متخصص مراجعه کنید.

    دیدگاه ها

    اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !

    
    hits