واج در زبان فارسی: کوچکترین واحد زبانی

واج چیست؟

کلمات فارسی، مانند دیگر زبان ها از مجموعه صوت ها تشکیل شده است. به کوچکترین شکل این اصوات در قدیم حرف می گفتند و امروزه آن را واج می نامند.

واج در کلمات، باعث تغییر معنا می شوند و کوچکترین واحد زبانی هستند. باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که امروزه اصطلاح حرف را تنها برای شکل نوشتاری واج ها به کار می برند.

انواع واج در زبان فارسی

واج مانند تکواژ یکی از اجزای زبان است. واج صدایی است که دیگر نمی توانیم آن را به جزئی کوچکتر تقسیم کنیم. در زبان فارسی بیست و نه واج داریم که به دو دسته مصوت و صامت تقسیم می شوند.

1- مصوت یا واکه

در زبان فارسی 6 مصوت داریم. مصوت واجی است که هنگام اَدای آن، دهان باز است و به دو دسته کوتاه و بلند تقسیم می شود.

مصوت کوتاه

مصوت های کوتاه عبارتند از: فتحه (-َ)، ضمه (-ُ)، کسره (-ِ)
مصوت بلند

مصوت های بلند عبارت است از ا، و، ی.

نکته: کشش مصوت های بلند دو برابر مصوت های کوتاه است. هم چنین در شمارش مصوت های بلند باید دقت کنید که حرف و را با واو اشتباه نگیرید.

2- صامت یا هم خوان

    (ء، ع)، ب، پ، (ت، ط)، (ث، س، ص)، ج، چ، (ح، ه)، خ، د، (ذ، ز، ض، ظ)، ر، ژ، ش، (غ و ق)، ف، ک، گ، ل، م، ن، و، ی

درباره صامت ها باید یک نکته را در نظر باشته باشید که در زبان فارسی حروفی که صدای مشابه دارند مانند ح و ه  یک واج تلقی می شوند. زیرا نحوه تلفظ آنها هم متفاوت نیست. اما در زبان عربی دو واجِ متفاوت به شمار می روند، زیرا نحوه تلفظ آنها به کلی متفاوت است.

چند نکته درباره شمارش واج ها

1- های بیان حرکت یا همان های غیر ملفوظ در حکم یک مصوت کوتاه است.

    خانه : خ + ا + ن + ِ (4 واج)

2- واو معدوله که در کلماتی مانند خواب، خواهر و خواستن به کار می رود، نوشته می شود ولی خوانده نمی شود، به همین دلیل در واج شماری هم محاسبه نمی شود.

همچنین بخوانید:

تفاوت بین مواجه و مواجهه در زبان فارسی

مواجه و مواجهه هر دو درست هستند، اما کاربرد آنها بستگی به معنا و ساختار جمله دارد. در این مطلب به تفاوت های این دو کلمه می پردازیم.

    خواب: خ + ا + ب ( ۳واج)
    خواهر: خ + ا + ه + -َ + ر ( ۵ واج)
    خواستن: خ + ا + س + ت + -َ + ن (6 واج)

3- بعضی از کلمات به دو شکل تلفظ می شود مانند عِید و عید یا مهرْبان و مهرَبان. در شمارش واج ها باید یکی از شیوه ها را در نظر بگیرید.

    مهرْبان: م + ِ + ه + ر+ ب + ا + ن (7 واج)
    مهرَبان: م + ِ + ه + ر+ َ + ب + ا + ن (8 واج)

4- واج های تشدید دار را باید دوبار در شمارش لحاظ کنید.

    دقّت: د + ِ + ق + ق + َ + ت (6 واج)
    تعهُّد؛ ت + -َ + ع + -َ + ه + ه + ُ + د (8 واج)

5- کلماتی که مانند پاییز حروف تکراری دارند، دوبار محاسبه می شوند:

    پاییز: پ + ا + ی + ی + ز (5 واج)
    تغییر: ت + َ + غ + ی + ی + ر (6 واج)

6- در شمارش صامت و مصوت های کلماتی مانند آب که به الف شروع می شوند باید به یاد داشته باشید که هیچ کلمه ای در فارسی با مصوت شروع نمی شود. بنابراین کلماتی مانند آب، آسمان و ...  الگوی هجایی زیر را دارند:

    آب: ء + آ + ب ( ۳ واج)
    آسمان: ء + آ + س +  ِ + م + ا + ن (۷ واج)