از دیدگاه اسلام و ائمه یک قاضی خوب چه ویژگی هایی را باید داشته باشد
ویژگیهای قاضی در تراز اسلام چیست؟
قضاوت نیازمند داشتن اذن از انبیاء و اولیای الهی است، گفت: ویژگی قاضی تراز اسلام این است که مراجعه زیاد اهل دعوا او را به ستوه نیاورد، برخورد طرفین دعوا قاضی را خشمگین نکند، اشتباه خود را بپذیرد و بازگشت به حق برای او دشوار نباشد، طمع را از خود ریشه کن کند، به تحقیق اندک اکتفا نکند، در شبهات احتیاط داشته باشد، با چرب زبانی یک طرف گمراه نشود و وقتی که حق روشن شد در اجرای حق قاطع باشد.
حجت الاسلام والمسلمین محمد حاج ابوالقاسم در مراسم ترتیل خوانی جزء ۲۳ قرآن کریم در حرم مطهر بانوی کرامت با اشاره به شاخصههای قضاوت در دولت اسلامی در آیه ۲۶ سوره مبارکه «ص» اظهار کرد: خداوند به قضاوت حضرت داوود اشاره می کند و می گوید بین مردم قضاوت کن و از هوای نفس پیروی نکن.
وی با تأکید بر اهمیت قضاوت، این جایگاه را مخصوص انبیاء و افرادی که اذن از طرف انبیاء و اولیاء خداوند دارند دانست و گفت: ویژگی قاضی تراز اسلام این است که مراجعه زیاد اهل دعوا او را به ستوه نیاورد، برخورد طرفین دعوا قاضی را خشمگین نکند، اشتباه خود را بپذیرد و بازگشت به حق برای او دشوار نباشد، طمع را از خود ریشه کن کند، به تحقیق اندک اکتفا نکند، در شبهات احتیاط داشته باشد، با چرب زبانی یک طرف گمراه نشود و وقتی که حق روشن شد در اجرای حق قاطع باشد.
استاد علوم قرآنی ادامه داد: امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه توصیه های متعددی را مطرح کردند از جمله نهی از تفاوت در قضاوت در مسائل یکسان و رعایت وحدت رویه در رأی قاضی، قاضی باید عالم و عادل باشد، در قضاوت عجله کند، حرف دو طرف دعوا را بشنود و خوش زبانی یک طرف قاضی را گمراه نکند.
وی دومین نکته از شاخصهای دولت اسلامی در این جزء را استفاده از ابزارهای تشویق و تنبیه به صورت همزمان دانست و گفت: خداوند در آیه ۲۸ سوره مبارکه «ص» در تبیین شیوه مدیریت خود میگوید که آیا مؤمنین را مانند مفسدین قرار دهیم؟ در آیات قرآن فراوان آمده است که در نظام پاداش و کیفر در هر دو راستا باید فعال بود برای پاداش محسنین و مجازات بدکاران برنامه داشت.
حجت الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم افزود: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند فرد بدکار را با پاداش دادن به نیکوکار مجازات کن و در جای دیگر فرمودند که مبادا نیکوکار و بد کار نزد تو یکسان باشند که اهل احسان بی رغبت می شوند و بدکاران تشویق می شوند بنابراین هر کدام از آنها را به آنچه انتخاب کرده است پاسخ ده.
وی ادامه داد: ایشان در جایی دیگر فرمودند واجب است که والی نسبت به کارگزاران خود دقت نظر داشته باشد تا مبدا رفتار خوب نیکوکاران و رفتار بد گناهکاران از دید او پنهان بماند و هیچکدام از این ها را بدون پاداش و کیفر مناسب رها نکند.
پژوهشگر قرآنی با بیان اینکه بر اساس روایات افرادی که مالیات اسلامی یا همان خمس و زکات را داوطلبانه پرداخت میکنند باید مورد تشویق قرار گیرند، افزود: در مدل تربیتی اسلام تشویق باید ۱۰ برابر تنبیه باشد و اگر یک گناهکار تنبیه میشود در کنارش ۱۰ نفر از کارکنان خدوم نیز تشویق شوند تا روحیه امید در جامعه ترویج شود.
وی نکته آخر در رابطه با شاخصههای دولت اسلامی در جزء بیست و سوم قرآن کریم را پرهیز از تکلف و اشرافیگری مسئولان دانست و گفت: در آیه ۸۶ سوره «ص» پیامبر(ص) میفرمایند من اهل تکلف نیستم و امام صادق علیه السلام فرمودند پیامبر(ص) غذایی از نوع غذای بردگان میخورد و مانند بردگان بر روی زمین مینشست و میدانست که عبد خدا و بنده خدا است.
حجت الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم با تأکید بر اینکه مسئولان دولت اسلامی نباید به سمت اشرافی گری سوق داده شوند، گفت: امیرالمؤمنین علیه السلام به یکی از کارگزاران خود نامه نوشتند که یکی از جوانان اهل بصره تو را بر سر سفرهای فرا خوانده است و تو دعوتش را پذیرفتهای؛ گمان نمیکردم که بر سفرهای بروی که نیازمندان در آن راهی ندارند و فقط اغنیا در آن جمع هستند؛ بدان که هر کسی امامی دارد و بدان که پیشوای شما از دنیای خود به دو کهنه جامه و از خوراک خود به دو قرص نان اکتفا کرده است و شما که بر چنین رفتاری توانا نیستید را به ورع و کوشش و پاکدامنی دعوت میکنم.
وی افزود: امیرالمؤمنین علیهالسلام فرمودند که خدای متعال بر کارگزاران نظام اسلامی واجب کرده است تا زندگی خود را با زندگی تودههای مستضعف هماهنگ کنند تا فقر مایه آزار فقیر نشود و قدرت تحمل فقر به فقیر داده شود.
عضو مجلس خبرگان رهبری بیان کرد: امام خمینی(ره) فرمودند آن روزی که دولت ما توجه به کاخ پیدا کرد باید فاتحه دولت و ملت را بخوانیم؛ آن روزی که رئیس جمهور ما از خوی کوخ نشینی بیرون برود و به کاخ نشینی توجه کند روز انحتاط برای او و اطرافیانش خواهد بود و آن روزی که مجلسیان دولت اسلامی به کاخ نشینی روی بیاورند ما باید برای این کشور فاتحه بخوانیم.
لازمه عدالت قضایی، نظامی است که در آن، برترین اشخاص از همه نظر در جایگاه قضاوت قرار گیرند و این امر به عنوان حسّاسترین کارها دیده شود و سازوکار اجرایی آن فراهم گردد.
قضاوت از دید قرآن
« قضاوت و حکمیت منصبی شریف و کار پیغمبران و اولیاء خدا است. رای قاضی و حکم در صورتی عادلانه و خداپسند است که هنگام رای دادن، خدا را در نظر داشته باشند به مسوولیتی که برعهده دارند توجه نمایند، روز قیامت را فراموش نکنند، خودشان را بجای آن کسی که میخواهند دربارهی او حکم صادر کنند فرض نمایند، از راهنمائی و اطاعت وجدان سرپیچی نکنند، باطل را به صورت حق و حق را به صورت باطل جلوه ندهند،
با ظالم توافق نکنند تا بدین وسیله حق مظلوم را پایمال نمایند، دام طمع، آنان را از پرواز نمودن در فضای عدالت و حقگوئی بازندارد حاضر باشند دست از مقام و رتبه خود بردارند اما برخلاف شرع و وجدان حکمی نکنند. حکم خدا همیشه به وسیله قاضیان و داوران پاکدامنی که با این موضع بکار خود مشغولند زنده و پاینده است.»
ساعت کاری یک قاضی معمولا به صورت تمام وقت است. برخی از دادگاه های آنها ممکن است ساعت ها طول بکشد. محل کار آن ها بیشتر در دفتر کاری و دادگاه ها است ولی گاهی برای بررسی شواهد و ملاقات با برخی افراد باید به محیط های بیرونی و یا حتی به سفرهای کاری بروند.
وظایف قاضی چیست؟
بررسی مباحث قانونی و کسب اطلاع از آخرین قوانین و مقررات مصوب مجلس شورای اسلامی
بررسی و ارزیابی مستندات و شواهد دو طرف دعوی به منظور احاطه بیشتر بر موضوع پرونده مورد بررسی
ریاست جلسه دادگاه و حفظ نظم آن
شنیدن سخنان دو طرف دعوی به منظور اطلاع دقیق از روند ماجرا و اطلاعات هر یک از طرفین دعوا
نظارت بر قانونی بودن رویه ها و روش های بازجویی، رفتار با متهم پرونده و ...
تحلیل، بررسی و بکارگیری قوانین و مقررات برای صدور رای نهایی
صدور رای نهایی دادگاه جهت اجرا توسط دستگاه های مربوطه
امیرمؤمنان علی(ع) در عهدنامه مالکاشتر در این باره چنین فرموده است :
«ثُمَّ اخْتَرْ لِلْحُکْمِ بَیْنَالنَّاسِ أَفْضَلَ رَعِیَّتِکَ فِی نَفْسِکَ، مِمَّنْ لاَ تَضِیقُ بِهِ الاُْمُورُ، وَ لاَ تُمَحِّکُهُ الْخُصُومُ، وَ لاَ یَتَمَادَی فِی الزَّلَّةِ، وَ لاَ یَحْصَرُ مِنَ الْفَیْءِ إِلَی الْحَقِّ إِذَا عَرَفَهُ، وَ لاَ تُشْرِفُ نَفْسُهُ عَلَی طَمَعٍ، وَ لاَ یَکْتَفِی بِأَدْنَی فَهْمٍ دُونَ أَقْصَاهُ؛ [وَ] أَوْقَفَهُمْ فِی الشُّبُهَاتِ، وَ آخَذَهُمْ بِالْحُجَجِ، وَ أَقَلَّهُمْ تَبَرُّمًا بِمُرَاجَعَةِ الْخَصْمِ، وَ أَصْبَرهُمْ عَلَی تَکْشُّفِ الاُْمُورِ، وَ أَصْرَمَهُمْ عِنْدَ إِیضَاحِ الْحُکْمِ؛ مِمَّنْ لاَ یَزْدَهِیهِ إِطْرَاءٌ، وَ لاَ یَسْتَمِیلُهُ إِغْرَاءٌ، وَ أُولئِکَ قَلِیلٌ.»
آنگاه برای قضاوت در میان مردمان، کسی را که به نظر خودت از همه شهروندان برتر است، برگزین؛ از آن کسان که کارها او را به تنگنا نیندازد، و طرفین دعوا او را به لجاجت نکشانند، و در خطا پایدار نَبُوَد، و چون حق را شناخت در بازگشت بدان درنماند. و درونش به چشمداشتی سر نکشد، و تا رسیدن به حق، به اندک شناخت بسنده نکند، و در شبهتها درنگش از همه بیش باشد.
و دلیلهای روشن را بیش از همه به کار بَرَد، و از آمد و شد صاحبان دعوی کمتر به ستوه آید، و در آشکار گشتن کارها شکیباتر بُوَد، و چون حکم روشن باشد در داوری قاطعتر. آنکس که چربزبانی و ستایش او را به خودپسندی نکشاند، و تحریکات او را برنیانگیزاند؛ و اینان اندکاند.
ویژگی های قاضی خوب از دیدگاه امام علی (ع)
امیرمؤمنان علی(ع) برای کسانی که در مسند قضا قرار میگیرند، چند ویژگی را بر شمرده است که بخشی از آن را می خوانیم:
1. «مِمَّنْ لاَ تَضِیقُ بِهِ الاُْمُورُ» (از آن کسان که کارها او را به تنگنا نیندازد). یعنی قاضی باید چنان توانا و دانای به کار باشد که در رویارویی با مسائل در تنگنا قرار نگیرد و کار بر او مسلّط نگردد، بلکه بتواند به درستی و با دقّت تحقیقات را پیش بَرَد و به نتیجه رسانَد و مطابق با آداب قضاوت حکم کند، چنانکه در حدیث نبوی آمده است :
«مَنِ ابْتُلِیَ بِالْقَضَاءِ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ فَلْیَعْدِلْ بَیْنَهُمْ فِی لَحْظِهِ وَ إِشَارَتِهِ وَمَقْعِدِهِ وَ مَجْلِسِهِ.»
هر که به داوری کردن میان مسلمانان مبتلا شود، باید در نگاهها و اشاره کردن و جای نشستن و نحوه نشستن خود نسبت به آنان به یکسان رفتار کند.قاضی تحت هیچ شرایطی نباید در تنگنا واقع شود و از آداب قضاوت و دستیابی به نظر درست بازمانَد.
۲. «وَ لاَ تُمَحِّکُهُ الْخُصُومُ» (وَ طرفین دعوا او را به لجاجت نکشانند). قاضی باید چنان توانا باشد که هیچ چیز و هیچکس نتواند او را به نظر و رفتار نادرست و لجاجت بکشاند.
۳. «وَ لاَ یَتَمَادَی فِی الزَّلَّةِ» (و در خطا پایدار نُبُوَد). در کار قضاوت احتمال اشتباه وجود دارد، و قاضی باید چنان باشد که در صورت اشتباه در حکم، بر آن نایستد و ادامه ندهد.
۴. «وَ لاَ یَحْصَرُ مِنَ الْفَیْءِ إِلَی الْحَقِّ إِذَا عَرَفَهُ» (و چون حق را شناخت در بازگشت بدان درنماند). دریافت اشتباه در حکم کافی نیست، بلکه مهمتر از آن این است که قاضی توانا باشد که از اشتباه خویش برگردد و جرأت اعتراف به اشتباه را داشته باشد و نیز آن را جبران کند.
همچنین بخوانید:
فرق قاضی با دادستان چیست و هر کدام چه وظایفی دارند ؟
شرایط و مدارک مورد نیاز برای قاضی شدن چیست ؟
دیدگاه ها