استئوپنی یک بیماری شایع و پنهان! علت این عارضه و راه بهبود آن

استئوپنی از زمانی آغاز می شود که توده استخوانی فرد و حجم مواد معدنی موجود در استخوان های وی شروع به تحلیل می کند. از دست دادن کلسیم و ضعیف تر شدن استخوان ها منجر به افزایش شکنندگی آن ها خواهد شد. در اثر ابتلا به عارضه استئوپنی، کاهش تراکم استخوان ها تا سن 35 سالگی به اوج می رسد.
یکی از عوارض اصلی عارضه استئوپنی، افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان است. همچنین، در اثر ابتلا به این بیماری، شانس شکستگی استخوان های بدن و یا خمیده شدن آن ها در فرد مبتلا، به شدت افزایش می یابد. ناگفته نماند که افراد درگیر با اختلال استئوپنی گاه به دردهای شدید و یا کاهش قد دچار خواهند شد.
پیشگیری از بروز عارضه استئوپنی را می توان از سنین پایین آغاز کرد. البته برای دریافت دستورالعمل های مفید لازم است به یک پزشک متخصص مراجعه نمود. با این حال، معمولا داشتن برنامه ورزشی منظم در کنار یک رژیم غذایی کامل و مفید، می تواند تا حد زیادی از بروز یا پیشرفت اختلال استئوپنی پیشگیری نماید.

عارضه استئوپنی چیست؟

عارضه استئوپنی یک بیماری استخوانی است که در اثر کاهش تراکم توده استخوانی بروز می کند. در اصل، هر گاه تراکم استخوان های شخص از حد طبیعی کمتر شود، عارضه استئوپنی شکل می گیرد. این بیماری معمولا در سنین حدود 35 سالگی به اوج خود می رسد.
اندازه گیری مقدار تراکم استخوان پارامتری است که با BMD نمایش داده می شود. این عبارت مخفف اصطلاح لاتین Bone Mineral Density (BMD) به معنی میزان مواد معدنی استخوان است. مقدار BMD سطح مواد معدنی ذخیره شده در استخوان ها را نشان می دهد. این پارامتر عملا نشان می دهد که امکان شکستن استخوان های شخص در حین انجام فعالیت های عادی تا چه اندازه خواهد بود. افراد مبتلا به عارضه استئوپنی مقدار BMD کمتر از حد طبیعی دارند؛ با این حال، نمی توان آن ها را بیمار دانست.
نکته ای که باید به آن توجه نمود آن است که استئوپنی با بیماری پوکی استخوان کاملا متفاوت است. البته شخصی که به عارضه استئوپنی مبتلا می شود، بیش از دیگران در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می گیرد. با این حال، علائم و روش های درمان بیماری پوکی استخوان با استئوپنی تفاوت دارد.

علائم عارضه استئوپنی چیست؟

عارضه استئوپنی در عمده موارد بدون هیچ نشانه یا علامتی ایجاد می شود. در واقع، کاهش حجم مواد معدنی استخوانی هیچ نشانه اولیه ای نظیر درد یا تورم و مانند آن نشان نخواهد داد. بنابراین، استئوپنی را می توان یک عارضه خاموش دانست که تنها در موارد خیلی حاد قابل شناسایی خواهد بود.

علت بروز عارضه استئوپنی چیست؟

ابتلا به بیماری استئوپنی به دلایل مختلفی می تواند صورت گیرد. به طور کلی، بیماری استئوپنی به مواردی چون سن، جنس و سابقه خانوادگی مربوط می شود. هر عاملی که بتواند بر کاهش توده مواد معدنی استخوان های بدن فرد تاثیر بگذارد، می تواند خطر ابتلا به استئوپنی را در بر داشته باشد. در ادامه به برخی از علائم عمده این بیماری اشاره خواهیم کرد.

نقش افزایش سن در ابتلا به عارضه استئوپنی

شایع ترین و اصلی ترین علت بروز استئوپنی، افزایش سن است. زیرا با بالا رفتن سن، بدن بیش از آن که به ساخت استخوان جدید مشغول باشد، استخوان های قدیمی را تجزیه می کند. بنابراین، سرعت تشکیل استخوان های جدید کمتر از حذف توده های استخوانی خواهد شد. به این ترتیب، طبیعی است که بعد از مدتی، تراکم استخوانی یا حجم مواد معدنی استخوان ها کاهش پیدا کند. همین مساله در نهایت منجر به استئوپنی خواهد شد.

اثر یائسگی بر ابتلا به استئوپنی

زنان در دوران یائسگی بخش زیادی از بافت های استخوانی و مواد معدنی استخوان های خود را از دست می دهند. این مساله از کاهش سطح هورمون استروژن در بدن زنان ناشی می شود. در مواردی که فرد بیش از حالت عادی، توده های استخوانی خود را از دست بدهد، بروز استئوپنی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

چه فاکتورهایی بر بروز عارضه استئوپنی اثرگذار هستند؟

به طور کلی، می توان ادعا کرد که بروز استئوپنی در نیمی از افراد در سنین بالای 50 سالگی امری رایج است. با این حال، فاکتورهای زیادی می توانند بر احتمال ابتلا به عارضه استئوپنی اثر بگذارند. در ادامه به فاکتورهای موثر بر استئوپنی اشاره می کنیم.

مونث بودن
دارای سابقه خانوادگی در BMD پایین
امکان ابتلای بیشتر در افراد بالای 50 سال
یائسگی در سنین زیر 45 سالگی
انجام جراحی حذف تخمدان ها قبل از یائسگی
عدم انجام فعالیت های ورزشی
رژیم غذایی ناسالم و بدون کلسیم و ویتامین D کافی
مصرف بیش از اندازه الکل و کافئین
مصرف سیگار و تنباکو
مصرف پردنیزون یا فنی توئین

علاوه بر فاکتورهای یاد شده، عوامل دیگری نیز وجود دارند که احتمال بروز استئوپنی را افزایش می دهند و یا وضعیت آن را تشدید می کنند که از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره نمود:

بی اشتهایی
بولیمیا
سندرم کوشینگ
پرکاری پاراتیروئید
پرکاری تیروئید
شرایط التهابی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس یا کرون

عارضه استئوپنی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص استئوپنی را باید به کمک تست های تشخیصی مخصوص انجام داد. در واقع، بیمار باید پس از مراجعه به یک پزشک متخصص برای انجام تست های تشخیصی آماده شود. در ادامه به شرح فرایند تشخیصی استئوپنی می پردازیم.

حتماً بخوانید:

۱۰ درمان خانگی و قطعی برای شکستگی استخوان

بهبود شکستگی استخوان‌های کوچک معمولاً کمتر از شش هفته طول می‌کشد در صورتی که شکستگی استخوان‌های بزرگ‌تر سه الی چهار ماه به طول می‌انجامد. هیچ راه حل…

چه کسانی باید آزمایش اندازه گیری BMD را انجام دهند؟

اولین آزمایشی که هر فرد مشکوک به استئوپنی باید انجام دهد، اندازه گیری BMD است. کاندیداهای اصلی آزمایش BMD عبارت اند از:

زنان 65 سال به بالا
افراد جوانی که در سنین زیر 65 سال قرار دارند و برخی فاکتورهای خطر نظیر یائسگی یا موارد دیگر را دارا هستند
افرادی که پس از یائسگی، شکستگی استخوان را در یک فعالیت عادی مانند هل دادن صندلی، جارو زدن و یا ایستادن تجربه کرده اند

انجام تست DEXA

اندازه گیری میزان جذب اشعه ایکس با انرژی های دوگانه را تست DEXA یا DXA می نامند. تست DEXA رایج ترین و مرسوم ترین تستی است که برای اندازه گیری مقدار BMD به کار می رود. در این روش، اشعه ایکسی که انرژی کمتری نسبت به اشعه ایکس معمولی دارد، به استخوان ها تابانده می شود. این آزمایش هیچ گونه دردی برای فرد در پی ندارد و اصلی ترین آزمایش در سنجش تراکم مواد معدنی استخوان نامیده می شود. آزمایش DXA در نواحی مختلف زیر قابل انجام است:

ستون فقرات
مچ دست
انگشتان دست و پا
ساق پا
پاشنه پا
لگن

مقدار تراکم مواد معدنی استخوان ها به سن و نژاد افراد بستگی دارد. در اثر انجام تست دگزا، یک معیار تحت عنوان T-Score به دست می آید. این عدد همان معیاری است که مشخص می کند آیا فرد به استئوپنی مبتلا شده است یا خیر. بازه های T-Score عبارت اند از:

مقدار T-Score بین 1+ تا 1- برای استخوان های با تراکم مواد معدنی طبیعی
مقدار T-Score بین 1- تا 2.5- که نشان دهنده تراکم استخوان کم یا استئوپنی است
مقدار T-Score بیشتر از 2.5- که بیانگر ابتلا به پوکی استخوان است

در مواردی که فرد به پوکی استخوان دچار شده است، علاوه بر مقدار T-Score در آزمایش DEXA، پارامتر FRAX نیز قید می شود. این پارامتر بیانگر تخمین احتمال خطر شکستگی لگن، ساعد، ستون فقرات و یا شانه در 10 سال آینده خواهد بود. این پارامتر به پزشک کمک می کند تا بهترین درمان استئوپنی را برای فرد انتخاب نماید.

درمان استئوپنی چگونه انجام می گیرد؟

از آن جا که عارضه استئوپنی با کاهش حجم مواد معدنی استخوانی آغاز می شود، درمان استئوپنی در اصل به معنای جلوگیری از پیشرفت آن است. زیرا کاهش بیش از حد تراکم استخوان ها منجر به پوکی استخوان خواهد شد که شرایط سخت تری برای بیمار ایجاد خواهد کرد.
اولین گام در درمان استئوپنی، رعایت یک رژیم غذایی اصولی و داشتن یک برنامه ورزشی متناسب با شرایط بیمار است. هنگامی که فرد در مرحله استئوپنی قرار دارد، احتمال شکستگی استخوان های بدن، نسبتا کم است. به همین دلیل نیز نیازی به تجویز دارو ندارد. البته در مواردی که مقدار BMD به پوکی استخوان نزدیک باشد، تجویز داروی مناسب از سوی پزشک ضرورت دارد.
مصرف مکمل های غذایی نظیر کلسیم و ویتامین D برای افرادی که در معرض استئوپنی و یا پوکی استخوان قرار دارند، ضروری است. هر چند بهتر است رژیم غذایی به گونه ای تنظیم شود تا بتوان این موارد را از مواد غذایی مصرفی دریافت نمود.

بهترین رژیم غذایی برای افراد مبتلا به استئوپنی و پوکی استخوان کدام است؟

بهترین رژیم غذایی برای افراد مبتلا به استئوپنی و پوکی استخوان به گونه ای است که تمامی موارد زیر را شامل شود:

محصولات لبنی شامل شیر، ماست و پنیر
آب پرتقال
انواع نان و غلات غنی شده با کلسیم و ویتامین D

مصرف این مواد غذایی کمک می کند تا کلسیم و ویتامین D مورد نیاز بدن در اختیار آن قرار گیرد. مواد غذایی دیگری که برای بهبود استئوپنی مناسب هستند، عبارت اند از:

لوبیا خشک
کلم بروکلی
ماهی قزل آلای پرورش داده شده در آب شیرین
اسفناج

مساله ای که در مورد افراد مبتلا به استئوپنی وجود دارد آن است که حجم کلسیم و مواد معدنی مصرفی برای آن ها با افراد مبتلا به پوکی استخوان می تواند تفاوت داشته باشد. برای مثال، 1200 میلی گرم کلسیم و 800 واحد ویتامین D برای مبتلایان به پوکی استخوان لازم است؛ اما برای افراد مبتلا به استئوپنی مشخص نیست.

تمرینات ورزشی مناسب برای درمان استئوپنی چیست؟

افرادی که مبتلا به استئوپنی هستند، باید به کمک انجام تمرینات ورزشی مناسب، وضعیت جسمانی خود را بهبود ببخشند. برای افراد جوان و یا کسانی که در سنین پیش از یائسگی قرار دارند، لازم است حداقل 30 دقیقه در طول روز را به ورزش بپردازند. از جمله ورزش ها و تمرینات مفید برای بهبود عارضه استئوپنی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

پیاده روی
دویدن
پریدن

به طور کلی، ورزش هایی برای استئوپنی مناسب هستند که با تحمل وزن همراه باشند. در واقع، تمرینات ورزشی باید به گونه ای باشند که پاها با سطح زمین تماس پیدا کنند. این در حالی است که ورزش هایی مانند دوچرخه سواری و یا شنا تنها به افزایش قدرت تنفسی و بهبود عضله قلب کمک می کنند و برای استخوان سازی مناسب نخواهند بود.
در صورتی که با کمک رژیم غذایی مناسب و تمرینات ورزشی اصولی بتوان مقدار BMD را حتی به طور محدود افزایش داد، پیشرفت استئوپنی با سرعت کمتری خواهد شد. بنابراین، به طور قطع احتمال شکستگی های استخوانی در آینده کاهش پیدا می کند.