جرم معامله صوری در قانون مجازات اسلامی چیست؟

معامله صوری و مجازات آن

قانون گذار به جهت اعتبار اعمال تجاری از قبیل معاملات خرید و فروش و.. قوانین و مقرراتی را پیش بینی کرده است که یکی از آنها معامله صوری و مجازات در نظر گرفته شده برای آن میباشد، لذا ما در این مقاله قصد داریم به توضیح موضوع معامله صوری و مجازات تعیین شده برای این جرم بپردازیم.

اعمال تجاری مانند معاملات برای اینکه از ارزش و اعتبار لازم برخوردار باشند باید از نظر عرف و قانون دارای یکی سری از شرایط و ضمانت اجراهایی باشد تا افراد بتوانند در آسودگی نسبت به انجام اعمال تجاری از قبیل خرید و فروش، اجاره و.. اقدام نمایند، اما در اکثر اوقات شاهد هستیم افراد برای کسب منفعت یا از دست ندادن اموال خود اقداماتی در معاملاتشان انجام میدهند که از نظر قانونی سبب باطل شدن معامله انجام شده میشود، یکی از این سری اقدامات انجام معامله صوری یا معامله به قصد فرار از دین میباشد که باعث ابطال عقد قرارداد و باطل گشتن معامله خواهد شد.

اما در ابتدا بهتر است مفهوم صوری بودن یک معامله را توضیح دهیم، صوری در لغت به معنای ظاهری، مجازی یا ساختگی است، لکن معامله صوری معامله است که در واقع به قصد خرید و فروش، اجاره، و یا سایر اعمال تجاری انجام نمیشود، و صرفا جهت کسب منافع یا فرار از دین صورت میگیرد، لذا یکی از عمده ترین موضوعات در دعاوی مالی موضوع معامله صوری است، که تحت دو عنوان معامله صوری به قصد فرار از دین و معامله صوری مطرح میشود، که در ادامه به توضیح هریک میپردازیم.

معامله صوری به قصد فرار از دین

معامله به قصد فرار از دین یعنی شخصی که بدهکار است به جهت این اینکه اموال وی توقیف و به نفع طلبکار وی مصادره نشود، اقدام به انتقال مال خود به صورت ساختگی به شخصی دیگری مینماید، با این عمل مال موضوعه دیگر تحت مالکیت بدهکار قرار ندارد، و طلب کار نمیتواند اقدام به توقیف آن نماید و از دسترس وی خارج میشود، لذا قانونگذار به جهت جلوگیری از فرار دین با انجام معامله صوری مجازات های را در قانون پیش بینی کرده است.

از مصادیق بارز این موضوع مطالبه مهریه توسط زوج است، که زوج به جهت نپرداختن مهریه زوجه و توقیف نشدن اموال خود، نسبت به انجام معامله صوری اقدام مینماید و یا در مواردی، افرادی که بدهکار هستند به جهت اینکه از پرداخت دین خود فرار کنند و معسر شناخته شوند نسبت به انجام معامله صوری و انتقال اموال خود به نام شخص دیگری اقدام مینمایند.

قانونگذار در آیین نامه محکومیت های مالی به معامله صوری به قصد فرار از دین پرداخته و آن را جرم انگاری نموده است بر این مبنا انجام معامله با انتقال مال به شخص دیگری به علت اینکه فرد خود را معسر و در وضعیت فقر جلوه دهد و از پرداخت دیون خود اجتناب نماید به ۶ ماه تا ۲ سال حبس یا جزای نقدی ۶ میلیون تا ۲۴ میلیون و یا به پرداخت نصف میزان مال محکوم شده و یا به هر دو مجازات محکوم میشود.

همچنین شخصی که در معامله ساختگی شرکت داشته و به جهتی اموال به مالکیت وی در آمده باشد چنانچه از صوری بودن معامله اطلاع داشته باشد به عنوان شریک در جرم شناخته شده و به مجازات پرداخت عین آن مال و یا در صورت تلف یا انتقال، مثل یا قیمت آن از اموال انتقال گیرنده به عنوان جریمه اخذ و محکوم خواهد شد.

معامله صوری معامله است که قصد و هدف انعقاد قرارداد انجام یک معامله واقعی نمیباشد، و صرفا به جهت کسب امتیاز، منافع و.. انجام گرفته است، بنابراین معامله ساختگی میتواند دارای اهداف مختلفی باشد به عنوان مثال فردی با انجام معامله صوری مالکیت زمین، یا مالی را از آن خود اعلام میکند و با این طریق به دنبال جذب سرمایه گذار میگردد، حال آنکه آن شخص هیچگونه مالی ندارد و صرفا به جهت کلاه برداری و فریب اقدام به انجام این معامله نموده است.

در قانون، مجازات مشخصی برای معامله صوری پیش بینی نشده است، و این فعل همراه با سایر جرایم مالی از قبیل کلاه برداری، تحصیل مال نامشروع و … جرم انگاری نشده است، بنابراین چنانچه معامله ساختگی به قصد انجام هر گونه از جرایم یاد شده انجام شده باشد، مجازات همان جرم برای آن در نظر گرفته میشود.

آثار معامله صوری

قانون گذار در ماده ۱۹۰ قانون مدنی به ذکر شرایط صحت معامله یا قرارداد پرداخته است، این شرایط عبارت است از : قصد طرفین و رضای آنها، اهلیت طرفین، موضوع معین که مورد معامله باشد و مشروعیت جهت معامله که چنانچه در معامله هر یک از موارد ذکر شده وجود نداشته باشد آن معامله باطل و فاقد اثر است، لذا در معامله صوری قصد و هدف طرفین در انجام معامله وجود ندارد و معامله صورت گرفته صرفا به جهت فرار از دین و یا کسب منفعت یا سودی بوده است بنابراین معامله با هدف واقعی آن که خرید و فروش و است انجام نشده و باطل میباشد.

شایان ذکر است معامله صوری در هر صورت باطل است و لیکن معامله صوری به قصد فرار از دین زمانی باطل است که شخص بخواهد از پرداخت بدهی یا دین خود با انتقال مال به فردی دیگری فرار کند لذا در صورتی که قصد فرد فرار از دین خود نباشد معامله انجام شده صحیح است.

در هنگام ابطال یک قرارداد یا معامله همه ارکان معامله به جای اول خود باز میگردد و طرفین معامله میبایست مال و وجوه انتقال یافته را به یکدیگر برگرداند.

نحوه تشخیص صوری بودن معامله به قصد از فرار از دین

قاضی در دادگاه با برسی ادله و مدارک میتواند از جزئیات معامله مطلع شود و با توجه به علم بدست آورده حکم خود را تعیین نماید، لذا در معامله صوری دادگاه یا سایر افراد به چند طریق میتوانند از صوری بودن معامله آگاه شوند که در ادامه به ذکر مواردی از آن میپردازیم.

معامله صوری با خویشاوندان

در معامله صوری افراد برای اینکه مال خود را به شخص قابل اعتمادی منتقل نماید اقدام به انتقال مال به اقوام درجه یک خود از قبیل پدر، مادر و سایر خویشاوندان مینمایند، که این موضوع میتواند شک و شبهه زیادی در قصد طرفین جهت انجام معامله برای قاضی به وجود آورد.

عدم پرداخت ثمن

یکی از معمول ترین شیوه های معامله صوری انتقال و تملیک مال بدون پرداخت ثمن است و یا این معامله به صورت مجانی از طریق عقودی مانند هبه یا صلح به شخص دیگری منتقل میشود.

تشخیص زمان معامله

اصولا اشخاصی که قصد فرار از دین به وسیله انجام معامله ساختگی را دارند مدت کمی قبل از موعد پرداخت ثمن یا بدهی خود اموال خود را به رد دیگری منتقل میکنند که این خود موجب ایجاد علم قاضی در صوری بودن مورد معامله میشود.

منبع : داپکده