دلگرم
امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
هنر پولک دوزی چیست؟ و آشنایی با روش کار آن
1
زمان مطالعه: 6 دقیقه
هنر پولک دوزی از جمله هنرهایی است که درایران سابقه طولانی دارد و از زمان هخامنشیان پیوسته برای تزیین البسه ، کلاه و پرده مورد استفاده قرار میگرفته است.

آشنایی با هنر زیبای پولک دوزی و کاربردهای آن

به گزارش دلگرم به نقل از آکاایران: پولک دوزی عبارت است از نصب پولک های طلایی رنگ و حتی طلای خالص بر روی پارچه ابریشمی یا پنبه ای که گاهی نیز ممکن است همراه با گلدوزی ، منجوق ، سرمه ، ملیله ، ابریشم و سنگ مراوید انجام شود.
از پولک دوزی معمولا برای تزئین لباس عروس ، انواع لباس های مجلسی ، تزئین پرده ، کوسن ، روتختی ، جانماز ، پرده، البسه ، رومیزی ، تابلو و
…. استفاده می کنند. در بسیاری از مواقع این رودوزی ها با هنرهای دیگری همچون گلدوزی، سرمه، ملیله، سنگ و منجوق نیز انجام می گیرد.

مدل های منجوق دوزی و پولک دوزی روی لباس و پارچه های متفاوت

پولک دوزی از صنایع دستی کهن ما ایرانی است و جنس پولک های مورد استفاده در گذشته از طلا، نقره و یا برنج بود. همچنین این پولک ها دارای اشکال مختلفی بودند که از جمله ی آن ها می توان به شکل های دایره، هلالی، اشکی، برگ، گل، ستاره و ... اشاره نمود.

اما امروزه جنس این پولک ها پلاستیکی رنگی و ﺁلیاژی است و به اشکال هندسی مختلفی همچون گل 4 یا 5 پر، گلبرگ، ستاره ای، مثلثی، بیضی، اشکی، شمسه ای، اسلیمی، گوش ماهی، مرغی، قلابی، لوزی، صدفی، گوش خرگوش، دایره های کوچک و بزرگ، ترنجی، هلالی و انواع و اقسام شکل ها در بازار موجود می باشند. تمام این اشکال دارای یک پوشش شفاف رنگی هستند.

 پولک دوزی

تاریخچه پولک دوزی در ایران

در لغت نامه دهخدا، پولک دوزی عمل دوختن پولک و از آن صورت ها و اشکال برآوردن جامه ها و پرده ها و گستردنی ها چون سوزنی و روسینی و غیره معنی شده است. در گذشته، پولک از جنس طلا، نقره یا برنجی با شکل هایی دایره مانند، برگ، گل، ستاره، هلالی، اشکی و غیره بوده است.

اما در حال حاضر پولک ها از جنس پلاستیک رنگی یا آلیاژی به اشکال هندسی، برگی، گلی، گل 4 پر یا 5 پر، ستاره ای، ترنجی، شمسه ای، اسلیمی، فلسی، هلالی، گوش ماهی، صدفی، دایره ای ساده و مضرس، گوش خرگوش، لوزی، شش ضلعی منظم، با دایره بزرگ و کوچک، دایرهای زمینه زرکی، قلابی، مرغی، بیضی، مثلثی، عقربه ای صاف و مضرس، اشکی که دارای پوشش شفافی از یک ماده رنگین می باشد.

این رودوزی، از هنرهایی است که سابقه ای بس طولانی دارد. در سال 1969 میلادی در حفاری هایی که در شهرسوخته انجام شد، پیکره برنزی کشف شد که بر روی لباس آن پولک های کوچک تزئینی به بلندی تقریبی 4 سانتی متر که تا پایین زانو کشیده شده، دیده می شود.

این تزئینات که در سه ردیف مجزا از یکدیگر با کمربند جدا شده اند به پولک دوزی های روی پیش بند البسه بانوان بلوچستان شباهت دارند.

در زمان هخامنشیان از این رودوزی برای تزئین البسه، کلاه و پرده استفاده می کردند. بر اساس آثار و شواهد موجود سپاهیان هخامنشی کلاهی از جنس نمد بر سر می گذاشتند که پولک دوزی شده بود و همچنین قبای الوان آستین داری بر تن می کردند که بر روی آن پولک هایی همچون فلس ماهی وجود داشت اما به گفته آندره گدار این هنر در زمان هخامنشیان رونق زیادی نداشته و در زمان اشکانیان توسعه بسیار زیادی پیدا کرده و باعث ایجاد روابط تجاری بین ایران و سایر کشور ها شد.

در دوران اسلامی جنس پولک ها از طلا و نقره به مس و برنج تغییر کرد و برای تزئین پوشاک به مفهوم عام به کار گرفته شد.
در دوره صفویه از این هنرهمراه با دوخت های دیگر به عنوان مکمل برای تزئین پرده ها، سفره ها، تابلو های تزئینی و سجاده استفاده می شده است.

هنر پولک دوزی

نقش های پولک دوزی

طرح و نقش هایی که در این رودوزی انجام می گیرد عموما شامل تصاویر گل های گلدانی، پرندگان بر روی شاخه ها، محراب، حیوانات، منظره های مختلف، طاووس هایی زیر درخت، خورشید خانم، گل و بوته، بته جغه ای، سروچه و ... می باشد.

کاربرد پولک دوزی در عصر کنونی

خوشبختانه امروزه نیز از این رودوزی در موارد مختلفی استفاده می کنند و کماکان طرفداران خاص خود را دارد. از جمله موارد مصرفی این هنر می توان به پولک دوزی بر روی انواع لباس های عروس و لباس مجلسی ، تزئین پرده ها، کوسن ها، روقوری، سفره قند، بقچه، تابلو، جانماز، سرمه دان، البسه، رومیزی و .. اشاره کرد.

البته روش های دوخت پولک بر روی پارچه ها متنوع است که عبارتند از:

دوخت ساده: در این نوع دوخت، بر روی پولک، یک منجوق قرار می دهند چرا که قطر منجوق بزرگ تر از سوراخ پولک است. با این کار، پولک در زیر منجوق، نگه داشته می شود. روش دوخت نیز به این صورت است که ابتدا سوزن را از زیر پارچه به بیرون پارچه می کشند و سپس یک پولک و بعد یک منجوق را با سوزن برمی دارند و این سوزن را از روی پارچه به زیرش می برند و دائما این کار را تکرار می کند تا شکل مورد نظر را روی پارچه پیاده کنند.

دوخت برجسته: این دوخت خود به دو روش انجام می گیرد. روش اول به این صورت است که زیر قسمت مورد نظر را که می خواهند پولک دوزی کنند با پشم شیشه یا پنبه و یا هر چیز دیگری برجسته می کنند و سپس پولک دوزی را به صورت روش دوخت ساده انجام می دهند.

اما روش دوم به شکل دیگری است. در این روش، برای برجسته کردن، از چند منجوق یا ملیله کمک می گیرند. به این صورت که قبل از نصب پولک و منجوق، یک یا چند منجوق و ملیله را با سوزن برمی دارند و سپس، پولک و منجوق دیگری به آن اضافه می کنند و همین سوزن را از پارچه رد می کنند.

 آموزش پولک دوزی

دوخت ایستاده: در این روش برای ایستاده کردن پولک ها آن ها را به پهلو و به صورت مورب بر روی پارچه ها می دوزند. این روش دوخت عموما برای پیاده کردن نقوش گل بر روی پارچه، کاربرد دارد.

دوخت نخ رو: از این روش برای پر کردن نقوش استفاده می شود. به این دلیل به این رودوزی پولک، نخ رو می گویند چون پولک از طریق نخی که روی ان قرار دارد به پارچه وصل می شود. در این روش، ابتدا سوزن را از پارچه بیرون ﺁورده و یک پولک برمی دارند و سپس نخ را از شعاع پولک به بیرون پارچه می برند و اینگونه پولک را به پارچه متصل می کنند.

پولک دوزی قلابی: در این روش نخ هایی که برای دوخت پولک مورد استفاده قرار می گیرند به صورت قلاب دوزی دوخته می شوند.
به طور کلی در دوخت پولک و منجوق از دوخت های متنوع همچون شلال، زیگزاگ، بخیه، زنجیره و .. استفاده می شود.

وسایل مورد نیاز برای پولک دوزی

از جمله وسایلی که برای این رودوزی نیاز دارید عبارتند از:

  • لایه ی چسب
  • سوزن های مخصوص منجوق
  • نخ های همرنگ پارچه
  • نخ های همرنگ منجوق ها
  • پولک
  • ملیله
  • مروارید

جالب است بدانید این هنر دستی، علاوه بر روش های دوخت و وسایل و تجهیزات متنوع، از ظرافت و دقت بسیار بالایی برخوردار است. پس اگر می خواهید در این هنر، مهارت کافی داشته باشید باید دقت و توجه خود را افزایش دهید.

منبع : آکا ایران



این مطلب چقدر مفید بود ؟
5.0 از 5 (1 رای)  

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits