دلگرم
امروز: سه شنبه, ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ برابر با ۰۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۱۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
زن در دین اسلام از چه جایگاه و ارزشی برخوردار است؟
1
زمان مطالعه: 18 دقیقه
ارزش و مقام زن در قرآن:تردیدی نیست که زنان، در طول تاریخ از موقعیت مطلوب و شان بالایی برخوردار نبوده و غالبا مورد بی مهری و ظلم و ستم واقع می شدند

ارزش و مقام زن در قرآن

تردیدی نیست که زنان، در طول تاریخ از موقعیت مطلوب و شان بالایی برخوردار نبوده و غالبا مورد بی مهری و ظلم و ستم واقع می شدند، اما با رشد روز افزون آگاهی های بشر و پیشرفت سریع علوم انسانی و اجتماعی، این پرسش مطرح شد که جایگاه واقعی زنان در جامعه و خانواده کدام است و چگونه می توان حقوق از دست رفته زنان را استیفا کرد. در این راستا به یقین می توان گفت که ادیان الهی بویژه دین خاتم، بیش از همه به احیای شخصیت والای زن همت گماشته اند و خداوند متعال بهترین راه را برای سعادت و رستگاری بشر اعم از زن و مرد فراروی آنان گشوده است.

معارف و الگوهای حیات بخش اسلام اگر چه در مسیر احیای شخصیت و جایگاه زنان تاثیرات زیادی داشته و دارد، ولی بسیاری از حقایق در پس ابرهای جهل و خرافه پنهان مانده و جامعه زنان هنوز نتوانسته اند آن چنان که باید از میوه های شیرین فرهنگ دینی بهره مند گردند. از طرف دیگر فرهنگ غرب با تسلط بر امکانات مادی و مراکز ارتباطی و اطلاعاتی سعی در تحمیل الگوی ناقص خویش بر ملت های جهان دارد. آنان که هنوز از سودمندی دستاوردهای خویش مطمئن نیستند و از درون دچار چالش های عمیق و فراگیر شده اند، به تهاجم فرهنگی بر علیه کشورهای دیگر دست زده اند. از این رو ضروری است در دورانی که به «جاهلیت مدرن » موسوم گشته، با معرفی دقیق شخصیت و جایگاه زن گامی مهم در جهت پیشبرد اهداف عالی اسلام برداریم.با این بخش از دلگرم همراه باشید تا با جایگاه زن در اسلام آشنا شوید.

ارزش و مقام زن در قرآن

مقام زن

پروردگار توانا زن را مظهر خلاقیت و جمال و زیبایی خویش آفرید و وجود او را مُهمل و بیهوده وانگذاشت, و او را به خلاقیت خود مربی و پرورش دهندهٌ افراد جامعهٌ انسانی قرار داد و روی زمین را از فرزندان و دست پرورده های او پرنمودپروردگار توانا زن را مظهر خلاقیت و جمال و زیبایی خویش آفرید و وجود او را مُهمل و بیهوده وانگذاشت، و او را به خلاقیت خود مربی و پرورش دهندهٌ افراد جامعهٌ انسانی قرار داد و روی زمین را از فرزندان و دست پرورده های او پرنمود و علی رغم آنانی كه حق انسانی زن را انكار كردند، حضور او را در تمام مراتب تكوینی و تشریعی جهان هستی اثبات نمود و مقام ولایت مطلقه و وحی و الهام و سایر كرامات انسانی را از زن خالی نگذاشت و در آیهٌ مباهله و ابنأ نا. . . و نسأنا... و انفسنا فرمود.

گرچه انسان را به طور كلی نماد موجودات قرار داد و در بارهٌ او ولقد كرمنا بنی آدم فرمود، ولی صنف زن را به عنایت مخصوصی گرامی داشت، چنان كه در تمام امور، جانب احترام و سبكباری او را رعایت فرمود و او را از كارهای گران و دشوار كه سزاوار ظرفیتش نیست، محفوظ داشت و با لطایف و وحی و رقت قلب او را به خود نزدیك ساخت و در قرآن، آیات و سوری را به نام او فرستاد تا حل كنندهٌ مشكلات او باشد و به این وسیله پیوسته از حق او دفاع نمود و حتی به نازلترین حالات طبیعی او توجه داشت و از او دفاع و پشتیبانی به عمل آورد و مصالح او را یك به یك برشمرد و تذكر داد.

رسول اكرم»ص« و امام صادق»ع« فرمودند: زنها در دست شما امانتند، تعبیر به امانت شاید به آن معنا است كه همچنان كه زنان بی گناه به منزل شما وارد می شوند، باید نظم و تدبیر زندگی شما طوری طرح شود كه باعث آلودگی آنان نشود. مشهور است كه پیامبر گرامی»ص« در لحظات آخر عمر، سفارش زنها را می نمود و مانعی ندارد كه سفارشهای پیامبر شامل جنبهٌ معنوی زنان نیز باشد؛ زیرا تحمل افرادی كه خالی از معنویت باشند، مشكل است تا چه رسد به احترام و نوازش آنان. آن حضرت فرمود: لایُلقی اللهُ سبحانَهُ احداً بذنب اعظمُ مِن جهالهِٔ اهلهِ و اولادهِ = خدای سبحان، گناه احدی را بزرگتر از گناه كسی نمی داند كه اهل و اولاد خود را جاهل نگهدارد. فرشتهٌ وحی همواره نسبت به زنان سفارش می كرد؛ چنان كه پیامبر فرمود: جبرئیل همواره مرا نسبت به زنان سفارش می كرد به آن سان كه پنداشتم طلاق زن »اصلاً« جایز نیست مگر از جرم و گناهی آشكار و ثابت شده.

و باز فرمود: اقربكم منی مجلساً یوم القیامهٔ...خیركم لاهله: نزدیكترین شما به جایگاه من در روز رستاخیز، كسانی اند كه با همسرانشان بهتر و »انسانی تر« رفتار كنند. امام علی»ع« فرمود: بهترین زنان شما پنج زن است: آسان گیر، نرمخوی، آماده به خدمت كه چون شوهرش بر او خشمگین شود تا او را از خود راضی نسازد، آسایش نداشته باشد، و زنی كه در غیاب شوهر حیثیت و آبرو و خانه و شرف او را نگه دارد. از آن حضرت نقل شده كه به فرزندشان گفته اند: خارج از امور شخصی زن، كاری در اختیار او نگذار تا طراوتش بیشتر، لطافتش زیادتر و زیبایی اش پایدارتر باشد. زن دستهٌ گل است نه مبارز و قهرمان. امام صادق»ع« فرمود: بیشتر اهل بهشت از طبقهٌ مستضعفین و زنان می باشند كه خداوند ضعف آنها را دانست لذا بر آنها رحم آورد. از ابن عباس آمد كه پیغمبر فرمود: بهترین زنان بهشت چهارند: خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد، مریم دختر عمران و آسیه همسر فرعون.

كلینی در كتاب كافی باب آرایش و زینت در حدیثی از امام باقر»ع« می گوید گروهی به منزل امام حسین»ع« آمدند و گفتند: ای پسر پیامبر، در خانهٌ شما چیزهایی می بینیم كه آن را خوش نداریم؟ امام حسین»ع« فرمود: ما آنگاه كه ازدواج كردیم مهریهٌ زنان را به آنان می پردازیم و ایشان با كابین خویش هر چه دوست داشتند، می خرند و ما را در این موضوعها دخالتی نیست. شیخ صدوق حدیث شناس بزرگ و ارزشمند در تبیین و تشریح معیارها و ضوابط در مذهب شیعه مسائل را می شمارد و از آن جمله می گوید: از ویژگیهای شیعهٌ امامیه، یقین در دین باوری، امانتداری نسبت به بدان و نیكان و نیكی به زنان است. بنابر این هر كس مدعی تشیع و گرایش به مبانی عقیدهٌ شیعه است، باید چنین باشد و با زنان روابطی این گونه داشته باشد؛ زیرا علائم مشخصه و اصلی این مذهب، نیكو رفتاری و اكرام زن است.

ارزش و مقام زن در قرآن

جایگاه اجتماعی و سیاسی زن

در اسلام زنان چون مردان در مسائل اجتماعی پایگاه و جایگاهی مناسب دارند و از حركتهای اجتماعی و فعالیتهای گروهی ممنوع نگردیده اند، بلكه طبق مسلمات قرآنی و حدیثی مسئولیتهای اجتماعی بسیار به طور یكسان متوجه مرد و زن است. البته تكلیف جهاد ابتدایی و جنگ تهاجمی از زنان برداشته شده است. قرآن می فرماید: مردان مومن و زنان مومن برخی بر برخی ولایت »سرپرستی« دارند، به معروف یكدیگر را امر می كنند و از منكر باز می دارند و نماز می گذارند و زكات می دهند و از خدا و پیامبرش فرمان می برند، خدا اینان را رحمت خواهد كرد. »توبه، ۱۷« در این فرمودهٌ خداوند، زنان چون مردان دارای مسئولیتهای بزرگ ولایت اجتماعی می باشند، از این رو به هدایتگری و امر به معروف و بازدارندگی از زشتیها و ناهنجاریها در همهٌ زمینه های سیاسی و فرهنگی و حقوقی می پردازند. با گستردگی مفهوم منكر و معروف در اسلام گسترهٌ دخالتهای اجتماعی زن روشن می شود. بنابر این در همهٌ عرصه هایی كه مردان دخالت می كنند، زنان نیز می توانند دخالت كنند مگر موارد استثنایی.

پیامبر»ص« طبق دستور قرآن كریم با زنان مستقلاً بیعت می كند و بر سر اصول و معیارهایی پیمان می بندد و بدین گونه این بدنه از جامعه اسلامی را با مسئولیتهای سیاسی اجتماعی خویش آشنا می سازد. در بارهٌ چگونگی این بیعت گفته اند كه پیامبر با زنان، با گفتار و كلام بیعت می كرد و یا اینكه دستور می داد ظرف آبی می آوردند و خود دست در ظرف فرو می برد سپس زنان دست در ظرف می نهادند و بدین گونه پیمان بزرگ رابطهٌ فرد و دولت تحقق می یافت. برخی گفته اند كه بیعت با زنان در زمان پیامبر»ص« از روی لباس و پوشش بود. در روز غدیر نیز در روایات آمده است كه برای بیعت زنان با امام علی»ع« ظرف آبی آوردند.

زنان در نهضت بزرگ اجتماعی ـ سیاسی هجرت نیز شركت كردند و مهاجرت آنان چون مردان و بدون هیچ تفاوتی پذیرفته گردید و در وحی شریف، به عنوان پدیده ای اصیل مطرح شد؛ آن هم در دورانی كه زنان از اكثر حقوق خویش محروم بودند و حق دخالت در كوچكترین امور اجتماعی را نداشتند. در نهضتهای اجتماعی نیز زنان می توانند مشاركت داشته باشند و جریانها و حركتهای سالمی برای هدایت جامعه پدید آورند، مانند نهضت عاشورا. جز یكی دو مورد، زنان درهمهٌ مسئولیتهای اجتماعی می توانند شركت كنند. تنها موضوع امامت است كه وضعیت استثنایی دارد. البته صعود به مقام عصمت و ولایت كه جوهر اصلی نبوت و امامت است، در شأن زن نیز هست و به عنوان نمونه بانوی بزرگ حضرت فاطمه»س« دارای این مقام است، لیكن رسالت و امامت اجتماعی كه با دشواریهای طاقت فرسایی همچون جنگها و. . . همراه است، تكلیفی است كه زن از آن معاف شده است.

زنان برگزیده در قرآن

قرآن در كنار هر مرد بزرگ از یك زن بزرگ یاد می كند، چنان كه همسر آدم و ابراهیم و از مادر موسی و عیسی در نهایت تجلیل یاد كرده است. اگر همسران نوح و لوط را به عنوان زنانی ناشایسته ذكر می كند، از همسر فرعون نیز به عنوان زن بزرگی كه گرفتار مرد پلیدی بود، غفلت نكرده است. گویی قرآن خواسته در داستانهای خود، توازن را حفظ كند و قهرمانان داستانها را منحصر به مردان ننماید. قرآن كریم در بارهٌ مادر حضرت موسی»ع« می گوید: ما به مادر موسی وحی فرستادیم كه كودك را شیر بده و هنگامی كه بر جانش بیمناك شدی، او را به دریا بیفكن و نگران مباش كه ما او را به سوی تو باز پس خواهیم گردانید. »قصص، ۶«. قرآن كریم، در بارهٌ حضرت مریم، مادر عیسی»ع« به این مضمون می گوید كه؛ در محراب عبادت ملائكه با او سخن می گفتند و گفت و شنود می كردند، و از غیب برای او روزی می رسید »آل عمران، ۷۳«. كار وی از لحاظ مقامات معنوی آن قدر بالا گرفته بود كه پیغمبر زمانش را پشت سرگذاشته بود و حضرت زكریا»ع« در مقابل مریم مات و مبهوت مانده بود.

در تاریخ اسلام، زنان قدیسه و عالیقدر فراوانند و مثلاً كمتر مردی است كه به پایهٌ حضرت خدیجه»س« برسد و هیچ مردی ـ سوای پیغمبر و علی ـ به پایهٌ حضرت زهرا»س« نمی رسد. حضرت زهرا بر فرزندان خود كه امامند و بر پیغمبران غیر از خاتم الانبیأ برتری دارد. پیامبر جلوی پای او برمی خاست و او را ام ابیها می خواند و تجلیلهای بسیاری از او به عمل می آورد. چه كسی است كه منكر مقام عصمت و ولایت مطلقهٌ حضرت صدیقه كبرا گردد؟ او دختری در دامانش پروراند كه پیشوا و مقتدای زنان گردید و زینب كبرایش نامید كه به عقیلهٌ بنی هاشم مشهور بود.

سمیه مادر عمار یاسر از زنانی است كه در نخستین روزها به اسلام گروید و با شهامت تمام به شهادت رسید و نخستین زن شهید در اسلام شد.ام حارث ، نیز علاوه بر نقل حدیث و اخبار از پیامبر، در شجاعت و اسب سواری و دلیری با مردان شجاع و رزمنده برابری می كرد. اُم حارث در جنگ حنین شركت داشت و خود را سپر بلای پیامبر اسلام قرار داد. ام حكیم به همراه خالد در جنگ مرج الصفر شركت نمود و در آن نبرد هفت تن از دشمنان را از پای در آورد و سپس به شهادت رسید.

راههای ترقی و تعالی انسان متفاوت است، یكی راه فكر و دیگری راه ذكر است و زنان در راه ذكر و مناجات كه راه دل است و راه عاطفه و شور و علاقه و محبت اگر موفق تر از مردها نباشند، همتای مردها هستند. خداوند در راه تهذیب نفس، زنها را مسلح تر از مردها آفریده است، چون ناله و لابه هنر هر كسی نیست. نرمش دل در همه نیست. خداوند عالم را بر محور محبت اداره می كند و بسیاری از آیات قرآن درس محبت می دهد و راه محبت را زن بهتر از مرد می پیماید. احادیث و اشعار عرفانی و نثر و نظم و ادب عرفانی در زن اثر بیشتری دارد تا مرد، همان گونه كه تأثیر آیات و سخنان حماسی و احادیث و نثر ادبی در مرد مؤثرتر است. كمالات انسانی در سایهٌ عبادت و اطاعت حق است و اطاعت و عبادت بین زن و مرد مشترك است و راه تكامل نیز قهراً مشترك خواهد بود. در قرآن كریم یك اصل معیار كمال است و همواره سایر كمالات را در پرتو آن اصل می سنجد و آن تقرب به خداست كه از آن به عنوان تقوا یاد شده است و تقوا به انسان بینش عارفانه می دهد.

زنانی كه دارای ذوق عرفانی بوده اند و آن ذوق توسط اسلام شكوفا شده و جملات و كلمات بلند عرفانی گفته و یا اشعاری سر داده اند در تاریخ فراوان هستند از جمله: رابعهٌ شامیه، همسر احمدبن ابی الحواری بود كه فضیلت و كرامتش قابل انكار نبود. همسرش می گفت: وقتی سفرهٌ غذا گسترده می شد، رابعه به من می گفت: بخور كه این غذا پخته نشده است مگر به تسبیح.رابعهٌ عدویه، عارف دیگری است. در تاریخ آورده اند كه او بسیار اشك می ریخت، همین كه سخن از آتش به میان می آمد، مدهوش می شد و می گفت: ما از استغفارمان باید استغفار كنیم.قیصری در شرح فص محمدی از فصوص الحكم محیی الدین می گوید: در حقیقت بین زن و مرد امتیازی نیست و حقیقت زن عین حقیقت مرد است فقط از جهت تعین و تشخص از یكدیگر متمایزند.

تشکیل خانواده برای رسیدن به آرامش

یکی از اولین بحث‌هایی که در قرآن مطرح می‌گردد همین موضوع است. در سوره روم آیه 21 خداوند چنین می‌فرمایند:« وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ »

«و از آیات خداست، اینکه از جنس خودتان جفتی بیافریند که در بر او آرامش و سکون یابید و میان شما دوستی و مهربانی برقرار نمود. همانا در این‌ها نشانه‌ها و آیت‌هاست برای آنان که می اندیشند.»

در آیه بالا 2 نکته مهم را خداوند متذکر شده‌اند که بین زن و مرد دو چیز باید حاکم باشد:

اول مودت و دیگری رحمت .

مودت رابطه دوستانه عمیق است که از عشق سرچشمه می‌گیرد و عشقی که همیشگی باشد یک دوستی معنی دار است و رحمت هم به معنای شفقت و دلسوزی است.در اسلام زن به عنوان کارگر خانه مطرح نشده است بلکه به عنوان یک فرشته مهربان که بال رحمت و مهربانی را بر سر مرد و اعطای خانواده می‌کشد، نگاه می‌کند. در اسلام به زن سفارش می‌کند که در هر حال و شرایط یار همسر باشد و در فراز و نشیب و گرم و سرد دنیا و زندگی وی را یاری دهد و با توقعات بی جا و بهانه های بی مورد روح مرد را نیازارد.

در قرآن وقتی نعمت مودت و رحمت را برای استحکام خانواده مطرح می‌کند و زن را برای ایجاد و حفظ این مودت و رحمت یک عنصر اصلی و مهم می‌داند.اگر یک مرد که از آرامش خوبی در منزل برخوردار بوده و از نظر روحی صاحب سکینه و آرامش باشد می‌تواند در پیشرفت روحی و روانی، فردی و اجتماعی، سیاسی و اقتصادی موفق باشد. در نتیجه موفقیت یک فرد می‌تواند موفقیت یک اجتماع و گروه را به دنبال داشته باشد که همانا مدیون زن این محور اصلی خانواده است.

در اسلام مرد سرپرست خانواده است «هم چنانکه در سوره نساء» آیه 34 این مسئله ذکر گردیده است:

« الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاء به ما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ ...... »

«مردان را بر زنان حق تسلط و نگهبانی است ....... »

بنا بر آیه فوق ریاست منزل با مرد است و به زنان نیز سفارش شده است که با کسب فضایل اخلاقی چون فروتنی و فرمان‌برداری و داشتن عفت و پاک‌دامنی و پشتیبانی از شوهر و خانواده و ارمغان شادی در منزل به خصوص در زمان مشکلات برای کوچک جلوه دادن مسائل، محبت کردن به فرزندان و همسر. به دلیل استحکام نظام خانواده این خصایص به زنان سفارش شده است.

تربیت های به روز رسانی شده

از نظر اسلام چون فرزندان در دامن مادر بزرگ می‌شوند و مردان نیز در کنار همسران خود به آرامش و خوی نیکو می‌رسند. قرآن سفارش زیادی در انتخاب همسر دارد چون هر زنی لیاقت و شایستگی بزرگ کردن فرزند ندارد.

قرآن در سوره بقره آیه 187 در توصیف و بیان وظیفه زنان و مردان در خانواده بسیار زیبا مطرح می‌کند که:

« لِبَاسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ»

«زن لباس ستر و عفاف شما هستند و شما هم لباس و عفت آن‌ها هستید»

در این آیه حکم شده که زن و مرد هر دو برای یکدیگر لباس می‌باشند، یعنی پوشاننده عیوب هم، هم راز، هم غم و هم دل یکدیگرند. واقعاً تعبیری زیباست که زن و مرد لباس هم هستند، چون در هیچ دین و فرهنگی به این اندازه به نظام خانواده تاکید نشده است که اسلام به آن تاکید دارد.

مقام مادر بودن زن

دومین مسئله مهمی که قرآن به زنان سفارش می‌کند مسئولیت مادر بودن آن‌ها است. اسلام شخصیت و آینده کودک را مرهون تربیت و پرورش و مراقبت پدر و مادر به خصوص مادر می‌داند. این مادر است که با حرکات و سکنات و افعال و گفتار خود درس محبت، ایثار، تقوی، پرهیزگاری و اخلاق را به فرزندانش می‌آموزد و در روح لطیف وی تأثیر می‌گذارد. از آنجا که کودک بیشتر اوقات خود را با مادر می‌گذراند.اسلام در مورد زمان بارداری، 2 سال اول و دوران کودکی و نوجوانی سفارشات متفاوت کرده است که بیشترین مسئولیت آن به دوش مادر است.

تربیت فرزند به مادر سپرده شده است و هر موضوعی را که مادر می‌خواهد به فرزندان خود بیاموزد، باید از کودکی، خود سرمشق او باشد و مطالب را ساده، روان و قابل فهم به او یاد دهد. اسلام از زمان بسته شدن نطفه سفارش در تربیت کودک کرده است و تمام دوران بارداری به زنان سفارش کرده و دستورات و احکامی نیز صادر کرده که در نقش انسان سازی مادر نقش بسیار مهمی می‌تواند داشته باشد و در زمان 2 سال شیردهی نیز اسلام سفارش به پاک‌دامنی و عفت نموده است.

در اسلام مادر یک فرشته مهربان است که با نگاه و محبت نوازش‌های خالصانه خود می‌تواند یک انسان خوشبخت، نیکوکار و با روح بلند را تحویل جامعه دهد، سال‌ها و ماه های اولیه دوران زندگی انسان که بسیار حساس و مهم است را در دامن مادر رشد می‌کند.اسلام در مورد زمان بارداری، 2 سال اول و دوران کودکی و نوجوانی سفارشات متفاوت کرده است که بیشترین مسئولیت آن به دوش مادر است.وقتی در قرآن داستان حضرت موسی را مورد مطالعه قرار می‌دهیم متوجه می‌شویم که

؛اولاً مادر مؤمن و مطیع امر پروردگار بوده است که در دامن خود پیامبری را رشد دهد و بعد از مادر هم این مسئولیت با همسر فرعون بوده است که او نیز یک زن مؤمن و با ایمان بوده است که پروردگار او را اهل بهشت معرفی می‌کند پس هر دو با ایمان و فداکار و اهل بهشت هستند.اسلام یک دامن پاک و عفیف را در تربیت کودکان موثر و واجب می‌داند تا یک انسان مؤمن و با خدا رشد یابد. در قرآن به زنان و مردان سفارش شده که به پدر و مادر احترام بگذارد و به خصوص مادر تا آنجا که در کنار پرستش خدا احترام به این دو واجب است که در سوره احقاف آیه 15 در کنار عبادت خداوند، احترام به پدر و مادر سفارش شده است.

خواهشمنديم اگر سوال يا نکته‌اي براي مطلب ارزش و مقام زن در قرآن

در ذهن شما باقي مانده است، آن‌را در قسمت نظرات با ما و ساير کاربران به اشتراک بگذاريد.

----------------------------------------------------------------------------------------------------

مجله اینترنتی دلگرم

مرجان امینی



این مطلب چقدر مفید بود ؟
5.0 از 5 (1 رای)  

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits