دسته بندی انواع حريق و مواد خاموش کننده
براي سهولت در پيشگيري و كنترل آتش سوزي ، حريق ها بر حسب ماهيت مواد سوختني به دسته هاي مختلفي تقسيم مي كنند . در امريكا و ژاپن توسط مراجع رسمي حريق در چهار دسته ( D، C، B ،A) در اروپا و استراليا به پنج دسته ( E، D، C ،B، A ) تقسيم بندي شده است .با این بخش از دلگرم همراه باشید تا با دسته بندی انواع حريق آشنا شوید.
دسته بندی انواع حريق
از آنجايي كه تقسيم بندي مورد تاييد كشور ما تقسيم بندي اروپايي است كه مورد تاييد ISO نيز مي باشد ، ما در اينجا به توضيح در خصوص اين تقسيم بندي مي پردازيم .
آتش دسته A
اين نوع آتش سوزي از سوختن مواد معمولي قابل احتراق ، عموما جامد و داراي تركيبات آلي طبيعي يا مصنوعي حاصل مي شود . اين منابع كاغذ ، پارچه ، چوب ، پلاستيك و امثال آن است كه پس از سوختن از خود خاكستر به جا مي گذارند . خاموش كننده هايي كه براي كنترل آن بكار مي روند علامتي مثلث شكل و سبز رنگ با نشان A دارند . مبناي اطفاء آنها بر خنك كردن است .
آتش دسته B
اين آتش در اثر سوختن مايعات قابل اشتعال يا جامداتي كه به راحتي قابليت مايع شدن دارند ( عموما مواد نفتي و روغنها ي نباتي ) پديد مي آيد . خاموش كننده هايي كه براي اين دسته مناسب هستند داراي برچسب مربع قرمز رنگ با علامت B هستند . اطفاء اين حريق عموما مبتني بر خفه كردن است .
آتش دسته C
اين دسته شامل آتش سوزي ناشي از گازها يا مايعات يا مخلوطي از آنهاست كه براحتي قابليت تبديل به گاز را دارند مانند گاز مايع و گاز شهري ، اين گروه نزديكترين نوع حريق به دسته B مي باشد و خاموش كننده هاي مربوطه با علامت C در مربع آبي رنگ مشخص مي شوند . راه اطفاء اين حريق خفه كردن و سد كردن مسير نشت مي باشد .
آتش دسته D
حريق هاي اين دسته ناشي از فلزات سريعا اكسيد شونده مانند منيزيم، سديم ،پتاسيم و امثال آن مي باشد و خاموش كننده هاي مناسب براي اطفاء آنها با علامت ستاره زرد رنگ با نشان D مشخص مي شوند .
آتش دستهE
اين دسته شامل حريقهاي الكتريكي مي باشد كه عموما در وسايل الكتريكي و الكترونيكي اتفاق مي افتد مانند سوختن كابلهاي تابلوبرق يا وسايل برقي و حتي سيستم ها ي كامپيوتري ، نامگذاري اين دسته نه بخاطر متفاوت بودن نوع ماده سوختني بلكه بخاطر مشخصات وقوع ، اهميت و نوع دستگاه است كه حريق در آنها رخ مي دهد . راه اطفاء اين دسته قطع جريان برق و خفه كردن حريق با گاز CO2 يا هالن و هالوكربن مي باشد . خاموش كننده هايي كه قابليت كنترل آن را دارند با حرف E نشان داده مي شوند.
و همچنین بخوانیم :آشنایی با خودروهای آتش نشانی
آتش و انواع آن:
آتش ها بر اساس نوع سوخت به دو دسته اصلي تقسيم مي شوند:
1.آتش سلولزي:
در حريق حاصل از مواد سلولزي و سوخت هاي جامد آلي، دما پس از يك ساعت به 920 درجه ساني گراد رسيده و سپس منحني شيب ملايمي خواهد داشت. (نمودار 1 منحني سبز)
2.آتش هيدروكربني:
در حريق حاصل از سوخت مواد هيدروكربني دما در مدت 4 دقيقه به 930 درجه سانتي گراد طبق منحني استاندارد مي رسد.( نمودار 1 منحني قرمز)
شکل 1: مقايسه منحني هاي استاندارد آتش سلولزي و هيدروكربني
آتش سلولزي
در آتش سلولزي واقعي سلولزي تغييرات دما به سه بخش رشد، توسعه حريق و دوره فروكش تقسيم مي شود. در زمان شروع آتش سوزي، حرارت از مركز آتش شروع و باعث مشتعل شدن مواد ديگر (Growth Period) و افزايش سريع دما (Flashover) مي گردد.در مرحله توسعه حريق (Developed period ) آتش كليه مواد سوختني را در بر مي گيرد و دما به 1000 درجه سانتي گراد مي رسد. پس از اشتعال بيشتر مواد سوختني، ابعاد حريق كاهش يافته و از دماي حريق كاسته مي شود (Decay Period).
شکل 2: منحني واقعي آتش سلولزي
در آتش هاي سلولزي امكان فروريختن سازه در دو مرحله توسعه حريق و فروكش وجود دارد.
عواملي كه در تعيين دماي آتش دخالت دارند عبارتند از: ميزان مواد سوختني و نحوه پراكندگي آنها، مصالح به كار رفته در ديوار، كف و سقف، پنجره و اندازه آن، كانالهاي خروج، مسير و سرعت باد و دماي محيط.
شکل 3: كاهش مقاومت فشاري فولاد با افزايش دما
آتش هيدروكربني
انتقال حرارت در آتش سوزي ها به سه طريق هدايتي، جابجايي و تشعشعي صورت مي گيرد، كه انتقال حرارت تشعشعي از عوامل مهم در طراحي پوشش هاي ضد حريق آتشهاي هيدروكربني است كه آن تحت تاثير شكل، طول، قطر و زاويه آتش و همچنين رطوبت هوا مي باشد.
طراحي پوششه هاي ضد حريق در صنايع نفت، گاز و پتروشيمي مستلزم شناخت نوع مواد اوليه مصرفي، محصولات نهايي، خط توليد و مناطق پر خطر در آن، امكانات و تجهيزات اطفاء حريق مي باشد.
شکل 4: افزايش دماي ستون W14*193 در آتش هاي سلولزي (خط قرمز) وهيدوركربني (منحني سبز)
رفتار سازه فلزي در آتش
آتش با افزايش دما باعث تغيير خواص فيزيكي فولاد و در نتيجه تخريب سازه هاي فلزي مي گردد. تغيير مقاومت فشاري فولاد با افزايش دما در نمودار 3 مشخص شده است. مطابق بسياري ا استانداردهاي بين المللي دماي بحراني ستون ها 538 و تيرها 598 سانتي گراد مي باشد.
زمان رسيدن به دماي بحراني براي ستون به مشخصات W14*193 در منحني دماي آتش سلولزي 15 تا 18 و اين زمان براي منحني دماي آتش هيدوركربني بين 6 تا 7 دقيقه مي باشد.
كاهش مقاومت مكانيكي،كششي و افزايش طول، عوامل تغيير شكل و خم شدن اسكلت فلزي در شكل مقابل مي باشد. امكان تخريب ساختمان در صورت افزايش زمان آتش سوزي قطعي بوده است.
رفتار بتن در آتش
بتن به عنوان يك مصالح ساختماني پر مصرف، مقاوم و پايدار در شرايط جوي مختلف استفاده مي گردد ولي كاهش مقاومت مكانيكي بتن در اثر افزايش دما از معضلات رفتار بتن هنگام آتش سوزي مي باشد. (نمودارهاي 5 و 6)
در خصوص رفتار بتن در برابر حريق، هيچگونه استانداردي وجود نداشته و تنها رفتار آن بررسي شده است.
شکل 5: كاهش مقاومت مكانيكي بتن با افزايش دما
شکل 6: كاهش مقاومت كششي بتن با افزايش دما
از عمده علل عدم امكان استاندارد كردن رفتار بتن در هنگام حريق عبارتند از:
- ميزان متفاوت سيمان در بتن
- نوع و دانه بندي سنگ دانه ها
- نسبت آب به سيمان
افزايش سريع دما در آتش باعث خرد شدن بتن همراه با انفجار مي گردد. ترك و خرد شدگي باعث انتقال حرارت به داخل بتن و در نتبجه سازه و يا مله گردهاي داخل بتن شده و افزايش سريع حرارت در لايه هاي داخلي را سبب مي شود.
تبخير آب در دماي بين 100 تا 300 درجه سانتي گراد باعث ايجاد فشار در داخل بتن HSEتا 8 Mpa (مقاومت بتن HSE، 5 Mpa) شده كه در نهايت موجب خردشدگي و انفجار مي گردد. به عبارتي هر چه نفوذ پذيري بتن كمتر باشد خرد شدگي آن بيشتر مي شود.
به طور كلي دماي 400 درجه سانتي گراد براي شروع كاهش سريع شاخص هاي رفتاري بتن تعريف شده است.
آتش سوزي و انفجار بتن در تونل هاي Great Belt (1994) دانمارك، Channel(1996) انگستان و Manche(1996)، حاكي از عدم ماندگاري بتن در حريق مي باشد، بطوريكه در تونل Channel از 45 سانتيمتر ضخامت بتن، 40 سانتيمتر آن فروريخت.
علاوه بر آتش، اطفاء آن توسط آّ، عامل مهم ديگري براي ايجاد حالت انفجاري در بتن مي باشد.
علاوه بر ناپايداري بتن در هنگام افزايش دماي آتش، ضريب انتفال حرارت زياد نسبت به ضد حريق ها نيز از نقاط ضعف بتن مي باشد.
و همچنین بخوانیم:مختصری درباره لباس و تجهیزات آتش نشانها
عوامل مهم در پوشش هاي ضد حريق
- پايداري و مقاومت در برابر آتش
- عايق حرارتي: كاهش انتقال حرارت در هنگام آتش سوزي اساس عملكرد ضد حريق ها مي باشد. زمان اين عملكرد رابطه مستقيم با ضخامت پوشش اجرا شده دارد.
- عدم توليد دود و گازهاي سمي در هنگام آتش سوزي
- مقاومت در برابر شوك هاي حرارتي
- عدم روندگي آتش بر روي سطح پوشش ضد حريق
- يكپارچگي پي از اجرا
- سخت و ماندگار بودن
- سبكي
- قابليت اجراي آسان در كليه شرايط
- امكان ترميم ساده
- بدون آزبست
و همچنین بخوانیم: آتش نشان کیست؟
معایب آب:
۱- سنگین وزن است لذا حمل ونقل آن در اطفاء متحرک مشکل است .
۲- هادی الکتریسیته است ، در محل هایی که جریان برق وجود دارد ، خطر برق گرفتگی را افزایش می دهد .
۳- آ ب دارای خطر تخریب است ، زمانی که آب تحت فشار پاشیده شود قدرت تخریب بالیی دارد که گاهی کمتر از خود حریق نیست .
۴- هنگام اطفاء حریق مواد و محصولات در اثر ترکیب با آب دچار خسارت می گردند . مانند داروها ، اثاثیه ، کارتنهای بسته بندی ، رنگها و محصولات تولیدی .
۵- به خاطر افزایش حجم آب هنگام تبخیر در هنگام پاشیدن به روی مایعات قابل اشتعال مثل نفت یا روغن باعث پرتاب شدن مایعات ، انفجار و پاشش آن شده و گسترش حریق را باعث می شود .
۶- بدلیل کشش سطحی آب نفوذ آن به داخل تل مواد ( تل ذغال سنگ ، خاک اره و مانند آن ) محدود است .
و همچنین بخوانیم: نکتهی جالب در مورد خودروها و تجهیزات آتش نشانی
کف آتش نشانی:
کف بصورت محلول تهیه می گردد . کف در هنگام پاشیده شدن توسط سر لوله کف ساز با هوا و آب مخلوط شده و حباب سازی می گردد . کف در هنگام استفاده ، با گسترش فراوانی که دارد می تواند روی حریق را پوشانده و مانع رسیدن اکسیژن و صعود گازهای ناشی از حریق می گردد . نکته مهم دراستفاده از کف ، توسعه خوب آن و پخش شدن روی سطح ماده احتراقی مخصوصا مایعات قابل اشتعال بدلیل سبکی آن می باشد .
پودر های خاموش کننده :
استفاده از برخی از مواد شیمیایی که معمولا دارای بنیان کربنات ، سولفات یا فسفات می باشند یکی از راه های متداول و ساده برای خاموش کردن آتش از طریق خفه کردن آن است . این ترکیبات براحتی برایاطفاء انواع حریق C،B،A بکار می روند . به همین دلیل در استفاده های عمومی معمولا این ترکیب خاموش کننده توصیه می شود . به این ترکیبات پودر شیمیایی گفته می شود . پودر شیمیایی اگر چه برای حریق دسته A کاربرد دارد ولی بدلایل اقتصادی توصیه نمی گردد مگر اینکه مواد در حال اشتعال پر بها باشند یا استفاده از آب ماهیت آنها را تغییر دهد .
پودر شیمیایی روی حریق پاشیده شده و باعث پوشاندن آتش و جلو گیری از رسیدن اکسیژن می گردد . پودر ها در حرارت بالای ۶۰ درجه سانتیگراد پایداری خوبی ندارند و امکان چسبندگی آنها در کپسول زیاد می گردد . قطر دانه های پودر بسته به نوع مواد و شرکت سازنده حدود ۷۵-۱۰ میکرون می باشد . هرچه قطر ذرات ریزتر باشد پودر موثرتر است .پودر شیمیایی تحت فشار ازت یا CO2 در سطح قاعده حریق به صورت جارویی پاشیده شده و در صورتی که افراد آموزش کافی دیده باشد براحتی آتش را خاموش می نمایند .
پودر خشک:
این پودر برای خاموش کردن حریق فلزات قابل اشتعال مثل سدیم ، پتاسیم ، منیزیم و مانند آن بکار می رود .
گاز CO2
دی اکسید کربن گازی است غیر قابل احتراق ، بی بو ، غیر سمی و سنگین تر از هوا که دارای چگالی۵/۱ بوده و هادی الکتریسیته نیست . مکانیسم عمل آن هنگام حریق به سه صورت است : اول خفه کردن آتش با تشکیل یک لایه سنگین مقاوم در مقابل عبور هوا ، دوم رقیق کردن اکسیژن هوادر اطراف محوطه حریق و سوم سرد کردن آتش .
یکی از خصوصیات مهم گاز CO2 این است که باعث خسارت به مواد موجود در محیط حریق نمی شود لذا در مواردی که مواد با ارزش دچار حریق می شوند مناسب تر از اب است CO2 برای حریق های الکتریکی و الکترنیکی بسیار مناسب است زیرا بدلیل عدم هدایت برق و عدم وجود مواد باقیمانده باعث اتصال یا خرابی در حساس نمی گردد .
و همچنین بخوانیم:ایمنی خودروهای گازسوز
ترکیبات هالوژنه ( هالن ):
مواد هالوژنه از مشتقات۴ CH یا C2H6 می باشند که بجای یک یا چند عنصر هالوژنه (شامل I، Br ،Cl، F) جایگزین شده است . هالن در هنگام اطفاء بدون بجای گذاشتن اثرات تخریبی و باقیمانده بر روی مواد و دستگاه ها می تواند بطور بسیار موثری ایفای نقش نماید . مکانیسم اثر هالن تا حدودی مشابه CO2 بوده و چون سنگین تر از هوا هستند می توانند بسرعت روی حریق را پوشانده و مانع رسیدن اکسیژن گردند .
بعلاوه پاشش این مواد بر روی حریق می تواند باعث رقیق شدن اکسیژن هوا در اطراف حریق شده و آن را مهار نماید . این مواد با نسبت افزایش حجم حدود برابر هنگام تغییر فاز از حالت مایع به بخار بیش از برابر افزایش حجم بیشتری نسبت به دی اکسید کربن دارند . به همین دلیل در وزن مساوی قدرت خاموش کنندگی آنها ۳-۲ برابر CO2 می باشد . هالن می تواند در هنگام مجاورت با آتش از سرعت واکنش های زنجیره ای بکاهد و بصورت موثر تری آتش را مهار نماید به همین دلیل در شرایط یکسان برای خاموش کردن آتش میزان مورد نیاز هالن کمتر از یک چهارم میزان CO2 مورد نیاز برای اطفاء است .
خاموش کننده هالن برای محدوده های کوچک ولی مهم تجهیزات یا مواد قابل اشتعال مانند ماشینهای الکترونیکی و الکتریکی ، حریق های مواد جامد پر ارزش ، سایتهای دیسپاچینگ ، مراکز مخابراتی و مانند آن کاربرد دارد.
--------------------------------------------------------------------------
مجله اینترنتی دلگرم
مرجان امینی
دیدگاه ها