خواص داروئی گیاه بسفایج (بسپایچ، بسفایح)
با این بخش از دلگرم همراه باشید تا با فواید جالب گیاه بسفایج آشنا شوید.
گیاه دارویی بسفایج (Polypodium vulgare)
- نام علمی: polypodium vulgar
- نام عمومی: polypody
- نام انگلیسی: polypody common
- نام عربی: بسبایج(basbayej)
- نام فرانسوی: polypode vulgarize
- نام آلمانی: Engelsuss
- نام خانواده: polypodiaceae(سرخس ها)
بسفایج گیاهی علفی، همیشه سبز و دائمی است كه قسمت هوایی آن به30 سانتی متر می رسد. گیاه دارای ریزوم افقی به قطر متوسط یك سانتی متر می باشد كه از فلس های نازك خرمایی رنگ پوشیده شده است. در قسمت زیرین ریزوم ریشه های نازكی وجود دارد. برگ های بسفایج به طول تا25 سانتی متر، بیضی كشیده و نوك تیز هستند كه با بریدگی های متعدد به قطعاتی تقسیم می شوند. قطعات دو طرف برگ ها به صورت متناوب نسبت به هم روی دمبرگ اصلی قرار دارند. قطعات قسمت های بالایی برگ به تدریج كوچك تر می شوند.
هاگینه های برگ بر روی قطعات دو طرف برگ و به موازات رگبرگ اصلی هر قطعه قرار می گیرند. قسمت دارویی گیاه ریزوم ها هستند كه آنها را از زیر خاك بیرون آورده و پس از خشك كردن استفاده می كنند. ریزوم های خشك شده به صورت قطعاتی با رنگ قرمز متمایل به قهوه ای كه بر روی آنها برجستگی، گره ها و خارهای كوچكی وجود دارد، مربوط به بقایای برگ وریشه ها می باشند. طعم ریزوم ها در گیاه تازه ملایم و شیرین است وبه تدریج گس و نا مطبوع می شود.
بوی ریزوم خشك شده نا مطلوب است. بسفایج به حالت خودرو بیشتر در مناطق جنگلی و مرطوب می روید. مناطق رویش آن در جهان،شامل آفریقا،اروپا، كانادا، آمریكا،تركیه، شرق آسیا و ایران می باشد. این گیاه در اكثر مناطق شمالی ایران منتشر است.
تاریخچه بسفایج
بسفایج به عنوان یك گیاه دارویی از زمان باستان در میان ملل مختلف مورد استفاده بوده است. دیوسكورید در قرن اول میلادی بسفایج را برای درمان ترك دست ها، زخم بین انگشتان و به عنوان خلط آور توصیه كرده است. در طب قدیم از بسفایج جهت درمان مشكلات تنفسی و به خصوص بهبود سرفه و همچنین در سرما خوردگی استفاده می كردند و در دارونامه های كشورهای مختلف حتی تا قرن بیستم ثبت شده و مصرف آن معمول بوده است.
از دیگر استفاده های بسفایج در قدیم، می توان به درمان روماتیسم، به عنوان خلط آور و همچنین مسهل اشاره نمود. هندی های مقیم آمریكای شمالی ریزوم های بسفایج را برای كاهش سرفه های دردناك و گلو درد مصرف می كرده اند. حتی از ریزوم ها برای طعم دادن به غذاها نیز استفاده می شد. هندی ها بسفایج را به صورت چای برای تسكین درد معده،زخم گلو، سینه پهلو، كهیر و مرهم آن را برای رفع التهاب و ورم ها مورد استفاده قرار می دادند.
فواید بسفایج از نظر طب سنتی
۱. طبع آن گرم و خشک است.
۲٫ برای درمان لقوه مفید میباشد.
۳٫ برای درمان ورم کلیه مفید میباشد.
۴. برای رماتیسم به صورت ضماد استفاده شود.
۵. برای تصفیه خون مفید میباشد.
۶. برای نفخ میتوان از بسفایج استفاده کرد.
۷. برای سرماخوردگی مفید میباشد.
۸. برای کبد مفید میباشد.
۹٫ برای طحال مفید میباشد.
۱۰. برای درمان نقرس میتوان استفاده کرد.
۱۱. ضد بلغم و سودا است.
۱۲٫ برای سوءهاضمه مفید میباشد.
۱۳٫ برای رگ به رگ شدن به صورت ضماد استفاده گردد.
۱۴. برای آسم و تنگی نفس مفید میباشد.
۱۵. دل دردهای کهنه را از بین میبرد.
۱۶. صفرا آور میباشد جوشانده ریشه آن مفید است.
۱۷. برای درمان بواسیر ۲ گرم بسفایج و ۱۰ دانه عناب را در ۲۰۰ سیسی آب جوشانده به مدت ۱۵ روز میل شود.
۱۸. برای صرع و دل درد مفید است.
۱۹٫ برای سرفه و برونشیت: بسفایج، انیسون و شیرین بیان از هر کدام ۲ گرم را در ۲۰۰ سیسی آبجوش دمکرده و میل شود.
۲۰. برای کولیت (قلنج) مفید است.
۲۱. برای مالیخولیا ۲ گرم بسفایج و ۲ گرم مغز فلوس تا یک هفته میل شود.
۲۲٫ برای جذام مانند شماره ۲۱ استفاده شود.
۲۳٫ خوردن بسفایج باعث سقط جنین میشود.
۲۴. خلط آور است.
۲۵. برای ورم مثانه مفید میباشد.
۲۶. ضد انگل است ۴ گرم در روز به صورت دمکرده میل شود.
۲۷. مسهل میباشد.
۲۸. برای یرقان مفید میباشد.
۲۹٫ برای درمان زخمهای میان انگشتان دست و پا ضماد بسفایج را بگذارید.
۳۰. دمکرده بسفایج فشار خون را پائین میآورد.
۳۱. برای درمان ترک پوست بسفایج را غلیظ بجوشانید و با آب آن پوست را بشوئید.
۳۲٫ برای درمان سردی و درد معده ۲ گرم بسفایج و ۲ گرم سنبلالطیب را دمکرده میل شود.
۳۳٫ دمکرده بسفایج از بین برنده عفونت کلیه و مثانه میباشد.
۳۴. برای درمان جوشهای غرور جوانی بادیان، بسفایج و آویشن شیرازی از هر کدام ۵ گرم را در ۳۰۰ سیسی آب جوشانده به ۳ نوبت به مدت ۱۵ روز میل شود خانمها بعد از پاک شدن به مدت ۱۲ روز استفاده کنند.
۳۵. برای رفع رطوبات منجمد در معده بسفایج و هل باد از هر کدام ۵ گرم را در ۲۰۰ سیسی آب جوشانده صبح میل شود.
عوارض جانبی بسفایج
تا كنون گزارشی از عوارض جانبی این گیاه در حد مصرف دارویی ارائه نشده است. بعضی از گونه های دیگر آن دارای مواد كارسینوژن(سرطان زا) می باشند كه باید دقت كرد اشتباه مصرف نشوند. تعدادی از بسفایج ها حاوی آنزیم تیامیناز هستند كه می توان ویتامینB1را تجزیه كند. البته در حد مصرف دارویی و معمولی عارضه ای ایجاد نمی شود، ولی در مصارف زیاد، مقداری از این ویتامین در بدن تجزیه می شود. خوشبختانه این آنزیم با خشك كردن گیاه و در اثر حرارت از بین می رود؛ بنا براین مصرف خشك شده و یا پخته آن مشكلی ایجاد نمی كند.
ابن سینا در كتاب قانون راجع به گیاه بسفایج چنین گفته است:
بسپایك عبارت از چوبی است باریك، خاكی رنگ، گره دار و كمی به سیاهی و سرخی می زند یا مایل به سبز است. شاخه هایی دارد شبیه كرم هایی كه پاهای دراز دارند. مزه اش تا اندازه ای شیرین و گس است. بهترین نوع آن كلفتی اش به اندازه انگشت كوچك و رنگ مایل به سرخی است. نوع زرد پرمایه و شاداب و ترد كه كمی تلخی و گوارایی همراه گسی دارد و مزه اش به میخك شباهتی دارد، خوب است. طبیعت آن گرم و خشك و بی نهایت خشكاننده است. ضد نفخ و از بین برنده رطوبت است. ضماد آن در درد عصب سودمند است. شكم را روان می كند و بلغم را بیرون می راند.
در مخزن الادویه راجع به بسفایج چنین آمده است:
ریشه ای است مایل به سیاهی و باریك و شبیه به هزار پا و گره دار و از هر گرهی ریشه های باریك برآمده و بهترین آن دارای طعم قرنفل و كلفت با كمی شیرینی و گس است و چون بشكنند، رنگ درون آن سبز مغز پسته ای باشد و هر چند كهنه شود، روی سرخی و سیاهی آورد. طبیعت آن گرم و خشك است. دارای خاصیت مسهل و دافع خلط و ضد نفخ می باشد. در درمان قولنج، جذام، مشكلات مفاصل، تنقیه امعا، مشكلات سوء هاضمه، رفع سرفه و آسم مؤثر است. آشامیدن آب پخته آن با ماءالشعیر یا آب وعسل جهت رفع قولنج و نفخ و دفع خلط مفید است. ضماد آن برای رفع درد عصب و شقاق بین انگشتان نافع است.
نكات قابل توجه بسفایج
1- در گزارش های قدیمی از ماده ای به نام گلی سریزین در ریزوم بسفایج نام برده شده؛ ولی در تحقیقات اخیر این جسم شناسایی نشده است.
2- تركیبات فنل و الكل بنزیلیك به تنهایی سمی هستند، ولی در ریزوم گیاه این اجسام با رزین مخلوط است و مخلوط آنها سمی نیست و اثر ضد كرم قابل توجهی را در ریزوم ایجاد می كند.
3- در سال های اخیر گلوكوزیدهایی از ریزوم بسفایج جدا و تشخیص داده شده كه مهم ترین آنها پلی پودین و سامامبائین می باشند. این مواد باعث ترشح صفرامی شوند و خاصیت صفرا آوری گیاه تا حد زیادی به آنها مربوط است.
4- تركیبات مهم دیگری، از جمله اكدیستروئیدها، از بسفایج جدا شده كه قبلاَ از حشرات جدا شده بود. این مواد خاصیت شبه هورمونی دارند و می توانند باعث تقویت ماهیچه های نعوظی شده و به منظور تقویت قوای جنسی مورد استفاده قرار گیرند. در حال حاضر فرآورده هایی با این عنوان تهیه می شود كه حاوی گیاهانی از جمله بسفایج است.
5- در مقالات جدید از استفاده های قدیم بسفایج به اثرات زیر اشاره شده است:
جوشانده ریشه های تازه بسفایج و یا پودر آن برای مالیخولیا و دردهای روماتیسمی (تورم مفاصل)، یرقان، تصفیه خون، استسقا و همراه با گل پنیرك برای رفع سفتی طحال، درد پهلو و كولیك مورد استفاده قرار می گرفت. عرق ریزوم و برگ های بسفایج در قدیم برای رفع تب و لرز توصیه می شده است. همچنین ریزوم تازه یا خشك را مخلوط با عسل برای درمان پولیپ بینی،با قرار دادن آن در بینی به كار می بردند.
گردآوری شده ی مجله اینترنتی دلگرم
مرجان امینی
- برچسبها
- گیاه بسفایج
- بسپایچ، بسفایح
- polypodium vulgare
دیدگاه ها