مسمومیت با منوکسید کربن یا گازگرفتگی
با دلگرم همراه باشید تا با علائم و درمان گاز گرفتگی آشنا شوید.
مسمومیتی است که به خاطر تنفس گاز خطرناک کربن مونوکسید ایجاد میشود.این مسمومیت که به وسیله ی انواع وسایل گازسوز از جمله بخاری،آبگرمکن،پیک نیک و حتی ذغال ایجاد می شود اغلب در زمستان دیده میشود.
به این دلیل که اگر دودکش و یا تهویهٔ یک مکان مسدود باشد، گاز کربن مونوکسید منتشر شده از موارد مذکور امکان خروج نمییابد،در محیط ساختمان منتشر شده و سبب مسمومیت و در نهایت مرگ میشود. مرگ بر اثر گازگرفتگی را «مرگ خاموش» مینامند.علائم گازگرفتگی مانند سرماخوردگی است. علائمی مانند سردرد، سرگیجه و سوزش چشم.مونو اکسید کربن، یک گاز سمی است که طعم و بو ندارد. این گاز میتواند با هوای آلوده به داخل تانک غواصی راه یافته باشد و غواص را مسموم نماید.
علت گاز گرفتگی با منوکسیدکربن
منواکسید کرین گازی است که در اثر سوختن ناقص سوخت های فسیلی مانند نفت، گاز، بنزین ، گازوئیل و ذغال چوب حاصل می شود و چون گازی بی رنگ ، بی بو، بی مزه و غیر محرک است مسمومیت با آن به سادگی رخ می دهد. میل ترکیبی منواکسید کربن با هموگلوبین بسیار بیشتر از اکسیژن بوده و در خون با هموگلوبین ترکیب پایداری تشکیل می دهد.
به تدریج با بالا رفتن میزان مونواکسیدکربن در خون ، میزان هموگلوبین آزاد و در دسترس برای انتقال اکسیژن کاهش یافته و در نتیجه اکسیژن رسانی به بافتهای بدن از جمله مغز راکاهش میدهدو سبب بروز مسمومیت شده و سیستم عصبی دچار اختلال می گردد و قدرت هر گونه اقدامی از فرد مسموم سلب می شود. هموگلوبین که بخشی از سلولهای قرمز خون و حامل اکسیژن به بافتهای بدن است با مونوکسید کربن (CO) بسیار سریعتر از اکسیژن ممزوج شده و بنابراین هیچ مکانی برای حمل اکسیژن توسط هموگلوبین باقی نمیماند.
پیشگیری ،علائم و درمان اولیه در مسمومیت
احتمالا شما نيز تا به حال خبر مرگ هاي ناگهاني و دسته جمعي اعضاي يك خانواده را كه در يك شب به كام مرگ فرو رفته اند شنيده يا در جرايد خوانده ايد. متاسفانه با توجه به سرماي هوا شهروندان راه هاي تهويه هوا مثل پنجره ها و دريچه هاي كولر و درها را نيز مي بندند و در نتيجه عمل تهويه هوا به درستي انجام نمي شود و در اثر سوختن ناقص و وجود گازهاي مضر خصوصا گاز CO در محيط در افراد، مسموميت ايجاد مي شود. علاوه بر اين تماس مزمن با غلظتهاي كم مي تواند موجب تاثيرات نامطلوب شود.
مونو اکسید کربن گازی بی رنگ، بی بو، بی مزه و در آغاز غیر محرک است که در اثر سوختن ناقص مواد حاوی کربن تولید می شود. اين گاز به سرعت در هوا پراكنده شده و در هوا لايه اي تشكيل نمي دهد، قدرت انفجار و احتراق ندارد و برای انسان غیر قابل تشخیص است.
CO بطور برگشت پذير با جايگاه هاي اتصال اكسيژن در هموگلوبين تركيب مي شود و ميل تركيبي آن براي هموگلوبين حدود 220 برابر اكسيژن است. محصول توليد شده، كربوكسي هموگلوبين، نمي تواند اكسيژن را حمل كند. علاوه بر اين، حضور كربوكسي هموگلوبين در جدا شدن اكسيژن از اكسي هموگلوبين باقيمانده اختلال ايجاد مي كند و لذا حمل اكسيژن به بافت ها را كاهش مي دهد.
منابع مونوكسيدكربن
منابع رايج COشامل دود ناشي از بخاري، اگزوز اتومبيل، سوخت ناقص ذغال و اجاق نفتي يا گازي و به ميزان كمتر سيگار و متيلن كلرايد مي باشد.
در يك بررسي انجام شده از مسموميتهاي رخ داده طي سال هاي 2001 تا 2003 در امريكا، 64% موارد در منزل رخ داده است. علاوه بر نقص سيستم هاي گرمايشي از قبيل بخاري، اجاق، هيتر، آبگرمكن و غيره كه علت رايج مسموميت در منازل محسوب مي شود، ممكن است استفاده از ذغال در فضاي داخل منزل (براي آماده كردن غذا يا ايجاد گرما)، نيز مسموميت ايجاد كند.
مرگهاي غيرعمدي ناشي از تماس با اگزوز ماشين به علل زير گزارش شده است: روشن بودن موتور ماشين در يك فضاي مسدود (مثل گاراژ، تونل، پاركينگ يا گاراژ) با تهويه ضعيف، تهويه ناكافي قسمت عبوري، سيستم اگزوز معيوب. برخي گزارشها حاكي از اين است كه در مواردي به علت مسدود شدن سيستم اگزوز با برف، روشن بودن اتومبيل و نشستن طولاني مدت افراد در ماشين، مسموميت با مونوكسيد كربن رخ داده است. سوار كردن بچهها در عقب كاميون، نيز ممكن است باعث در معرض قرار گرفتن با CO موتور ماشين شود. در يك مطالعه مربوط به سال 1992، 20 مورد مسموميت به اين طريق گزارش شده، كه از اين تعداد 15 مورد منجر به بيهوشي و يك مورد منجر به مرگ شد.
دود سيگار: دود سيگار كه به درون ريه ها استنشاق ميشود مي تواند حاوي 5% مونوكسيدكربن باشد. 70% تا 90% كل CO هر سيگار وارد هواي محيط اطراف مي شود. در مكانهاي مسقف كه استعمال سيگار آزاد است ميزان CO محيط ميتواند به ppm 11 برسد. اين ميزان در محيطهايي كه سيگار استعمال نميشود حداقل ppm 2 كمتر است.
متيلن كلرايد: استنشاق متيلن كلرايد (دي كلرو متان) ميتواند مسموميت با مونوكسيدكربن ايجاد كند زيرا اين ماده در كبد به CO متابوليزه مي شود. مسموميت با CO در اين حالت به دليل ترشح آهسته متيلن كلرايد از بافت چربي چند وقت بعد از تماس رخ ميدهد.
علایم مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن
علایم مسمومیت مختصر با گاز منوكسیدكربن غیر اختصاصی هستند و مانند علایم سرماخوردگی یا آنفولانزا و یا سایر مسمومیتها است مانند: سردرد، تهوع، شكم درد، احساس ناخوشی، احساس زخم در گلو و سرفه خشك است. اما در مسمومیت با منوكسیدكربن برخلاف سرماخوردگی ما تب نداریم.
در خردسالان، علایم مسمومیت بیشتر مربوط به دستگاه گوارش میشود مانند تهوع و استفراغ.مسمومیتهای شدیدتر با این گاز میتواند ضربان نامنظم قلب، افزایش تنفس، حالت گیجی و منگی، خواب آلودگی و تنفس مشكل را ایجاد كند. در برخی موارد تشنج و افت سطح هوشیاری نیز ایجاد میشود.این علایم میتواند چند روز یا حتی چند ماه پس از تماس با منوكسیدكربن ادامه داشته باشد. بیماران در تمام این مدت میتوانند دچار سرگیجه، كاهش توانایی حافظه و اختلالات شناختی شوند.
مسمومیت با گاز منوكسیدكربن قابل پیشگیری است. مهم این است كه مراقب آن باشید و بدانید كه چگونه خطر مسمومیت را به كمترین حد كاهش دهید. برای كاهش خطر مسمومیت بهتر است نكات زیر را رعایت كنید.
- دودكشها و هواكشها را به صورت مرتب بررسی كنید.
- دستگاههای حرارتی منزل باید هر سال سرویس و كنترل شوند.
- میتوانید دستگاههای اخطار دهنده منوكسید كربن را در منزل نصب كنید.
- هیچ وقت خودرو، موتور سیكلت و وسیله نقلیه خود را در گاراژ با در بسته روشن نكنید.
- در موارد زیر به فكر مسمومیت با گاز منوكسید كربن باشید.
- اگر تمام افراد خانواده یا تمام همكاران شما علایم مشابهی داشتند.
- وقتی شما به جای دیگری بروید آن علایم از بین بروند (به طور مثال هنگامی كه به مسافرت میروید سردرد شما از بین میرود).
- علایم در یك فصل خاص از سال بروز پیدا میكنند (به طور مثال شما فقط در فصل زمستان دچار سردرد میشوید).
افراد چه مشاغلي بيشتر در معرض خطر قرار دارند؟
آتش نشانان گروه در معرض بالاي خطر مسموميت هستند. استفاده از ابزار محافظ دستگاه تنفس مي تواند از تماس كشنده با CO پيشگيري كند. اما به طور روتين در تمام مراحل كار استفاده نمي شود. به طور كلي هر شغلي كه در ارتباط با موتورهاي سوختي باشد ميتواند تماس با CO ايجاد كند.
از جمله اين مشاغل، رانندههاي تاكسي، آمبولانس، اتوبوس و كاميونها، مكانيكها، افراد شاغل در اتاقكهاي راهداري، گاراژها و نيروهاي پليس ميباشد. علاوه بر اين تماسهاي شغلي رايج با مونوكسيدكربن در مكانهايي كه از موتورهاي سوختي در فضايي بسته با تهويه نامناسب استفاده ميشود و همچنين در جاهايي كه كوره هاي سوخت براي توليد فولاد به كار مي رود، رخ ميدهد. ديگر مكانها شامل معادن، پالايشگاه مواد نفتي، كارخانجات توليد خمير كاغذ و اتاقهاي بخار ميباشد.
وقوع فصلي: مسموميت با مونوكسيدكربن اغلب به صورت فصلي رخ ميدهد و بيشترين وقوع در پاييز و زمستان گزارش شده است. تغيير ناگهاني هوا در زمستان كه باعث ايجاد كمبود سوخت و برق مي شود، به علت استفاده بيشتر از مواد سوختي (به خصوص مواد مشتعل كننده بنزين و گازوئيل يا ذغال براي غذا) ميتواند باعث مسموميتهاي اپيدميك با مونوكسيدكربن در زمستان شود.
علايم كلينيكي
علايم مسموميت در ارگان هايي كه ميزان زيادي اكسيژن مصرف مي كنند از جمله مغز و قلب ديده مي شود. اكثر بيماران سردرد، گيجي و حالت تهوع دارند. در مسموميت هاي شديدتر اختلال حواس ، سنكوپ، كما، تشنج، اختلال ضربان قلب، افت فشار خون و مرگ ممكن است رخ دهد. اگرچه گاهي ميزان كربوكسي هموگلوبين ارتباطي با شدت مسموميت ندارد، معمولا ميزان بيشتر از 40 با مسموميت هاي قطعي ارتباط دارد.
افرادي كه بعد از مسموميت شديد زنده مي مانند ممكن است به علت وقوع هيپوكسي- ايسكمي دچار اختلالات متعدد عصبي پايدار شوند. اين اختلالات مي تواند در حد اختلالات شخصيتي و حافظه تا سندرم پاركينسون يا وضعيت نباتي پايدار باشند.
علائم اصلي مسموميت با co مربوط به هيپوكسي بوده و به ترتيب ذيل پيشرفت مي كنند:
(1) اختلال سايكوموتور (رواني – حركتي) (2) سردرد و احساس سنگيني در ناحيه گيجگاهي (3) اغتشاش ذهن و كاهش دقت بينايي (4) تاكي كاردي، تاكي پنه، سنكوپ و كما (5) كماي عميق، تشنج، شوك و نارسايي تنفس.
با اين حال افراد مختلف ممكن است در يك سطح مفروض از كربوكسي هموگلوبين علائم كاملا متفاوتي بروز دهند.گروه هايي كه بيشتر در معرض خطر عوارض ناشي از مسموميت با مونوكسيد كربن هستند:
نوزادان به دليل سرعت بالاي تنفس و متابوليك، زنان حامله، سالمندان، افراد مبتلا به بيماريهاي خوني، سابقه داشتن بيماري ايسكمي قلب يا انسداد مزمن ريهجنين نسبت مادر به co حساسيت بيشتري دارد. اگر مدت زمان تماس با co و يا غلظت آن متوسط يا بالا باشد ميتواند اثرات تراتوژنيك (بسته به ماه بارداري) و امبريوتوكسيك ايجاد كند.
فاكتورهاي مربوط به پروگنوز ضعيف مسموميت:
1. سن بالاي 30 سال
2. سابقه داشتن بيماريهاي عروقي
3. كماي بيشتر از 1تا 2 ساعت
4. نكروز مولتي فوكال مخچه در سي تي اسكن
5. ميزان كربوكسي هموگلوبين بيشتر از 40 %
6. اختلال نوروسايتوتيك مقاوم و فوري
7. عدم دريافت اكسيژن يا اكسيژن هايپرباريك در اورژانس
در موارد زیر به فكر مسمومیت با گاز منوكسید كربن باشید.
- اگر تمام افراد خانواده یا تمام همكاران شما علایم مشابهی داشتند.
- وقتی شما به جای دیگری بروید آن علایم از بین بروند (به طور مثال هنگامی كه به مسافرت میروید سردرد شما از بین میرود).
- علایم در یك فصل خاص از سال بروز پیدا میكنند (به طور مثال شما فقط در فصل زمستان دچار سردرد میشوید).
درمان مسمومیت با منوكسیدكربن
- درمان مسمومیت با این گاز بستگی به شدت مسمومیت داشته و در موارد شدید به اقدامات پیشرفته بیمارستانی نیازمند هستیم. در صورتی كه با مسمومیت با منوكسید كربن مواجه شدید ابتدا باید به جایی كه تهویه مناسب داشته باشد بروید و یا مصدوم را به محلی كه تهویه مناسب داشته باشد ببرید.
- باید ضربان قلب و تنفس مصدوم را بررسی كرده و در صورت نیاز مصدوم را احیای قلبی و ریوی كنید (لازم به ذكر است كه احیای قلبی و ریوی یك كار تخصصی بوده و برای این كار شما باید دوره مربوطه را در هلال احمر گذرانده باشید).
- با اورژانس تماس بگیرید (در صورتی كه اورژانس به موقع نیامد به آژانس خبر بدهید و مصدوم را به نزدیکترین بیمارستان انتقال دهید).
زمان لازم جهت حذف نيمه عمر
- بيمار در هواي اتاق- 5 تا 6 ساعت. اين ميزان براي فرد بالغ جوان سالم مشخص شده است و هر گونه تفاوت در ميزان تنفس، سن، سلامت ريه يا فعاليت فيزيكي اين مقادير را تغيير مي دهد .
- بيمار تحت درمان با اكسيژن 100%- 40 تا 90 دقيقه
- بيمار تحت درمان با اكسيژن هايپرباريك- كمتر از 30 دقيقه
- مدت زمان حذف نيمه عمر مونوكسيدكربن در جنين 5 برابر بيشتر از مادر است.
گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم
مرجان امینی
- برچسبها
- گاز منوکسیدکربن
- گازگرفتگی
- منابع مونوکسیدکربن
دیدگاه ها